Sosyal Güvenlik Reformu hayatımızda neleri değiştirecek?

Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Nurşen Caniklioğlu’nun Sosyal Güvenlik Yasası ve Datassist Bordro Servisi’nden Muammer Gür ve Sevim Oktay’ın Yeni İstihdam Paketi’nde prime esas kazançlar ve bordrolama konusunda bilgilendirme yaptıkları eğitimden biz de sizlerle paylaşmak için birkaç not aldık.

İsterseniz, öncelikle yeni reformla birlikte İş Kanunu’nun değişen genel çerçevesine göz atalım:

Genel olarak artık her çalışan kategorisi için ayrı bir kanun yok, herkes aynı kanunun içinde yer alıyor. Yasanın yeni şeklinde devlet memurları ve kamu görevlileri kısa vadeli sigorta kolları bakımından kapsamdan çıkarılıyor. Uzun vadeli sigorta kolları bakımından da, kanunun yürürlüğe girmesinden sonra çalışmaya başlayanlar kapsama alınıyor. Ancak, yeni kanunda sosyal sigorta ve sağlık hizmetleri ayrı kısımlarda düzenlenmiş. Birinci kısımda kısa ve uzun vadeli sigorta hükümleri, ikinci kısımda genel sağlık sigortası hükümleri var.

Yeni yasayı işverenin yükümlülükleri açısından değerlendirecek olursak…

Geçici işgöremezliğe ilişkin hükümler ya da iş kazası kavramı, iş kazasının bildirilmesi ve bildirilmemesinin ya da geç bildirilmesinden doğan sorumluluklar sosyal sigortalar kısmında düzenlenmiş. Buna karşın işçinin sağlığını koruma yükümlülüğüne aykırılığın yaptırımına ilişkin hükümler genel sağlık sigortası kısmında yer alıyor. Prim ve primlerin ödenmesi ya da ödenmemesinden doğan yükümlülükler ayrı bir kısımda düzenlenmiş.

Prim ödeme yükümlüsü kimdir?

Prim ödeme yükümlüsü;
aday çırak, çırak ve işletmelerde meslekî eğitim görenler ve meslek liselerinde zorunlu staja tâbi tutulan öğrenciler için, Milli Eğitim Bakanlığı veya bu öğrencilerin eğitim gördükleri okullar…

Yüksek öğrenim sırasında zorunlu staja tâbi tutulan öğrenciler için, öğrenim gördükleri yüksek öğretim kurumu…

Alt İşveren Tanımı’nda ne değişti?

Alt işveren, “bir işverenden, işyerinde yürüttüğü mal veya hizmet üretimine ilişkin bir işte veya bir işin bölüm veya eklentilerinde iş alan ve bu iş için görevlendirdiği sigortalıları çalıştıran üçüncü kişi”dir. “Asıl işveren, bu kanunun işverene yüklediği yükümlülüklerden dolayı alt işveren ile birlikte sorumludur” denilmiştir.

Görüldüğü gibi, Sosyal Sigortalar Kanunu’ndaki tanım, İş Kanunu’ndaki tanımdan farklıdır, ancak asıl işverenler “Sosyal Sigortalar Kanunu”na göre alt işveren ile birlikte sorumlu tutulmuştur.

Sigortalıyı Bildirme Yükümlülüğü

Kural: Hem yeni kanuna hem de mevcut kanuna göre, işveren çalışmaya başlamadan önce sigortalıyı kuruma bildirmelidir.

Ama, bu kuralın bir çok istisnası var. Öncelikle; inşaat sektöründe aynı gün de bildirim yapılabilir. Zira inşaat sektörü işçi sirkülasyonu çok fazla olan bir alan; aynı gün işçi bulup çalıştırma durumu yaygın olduğu için bu konuda bir istisna öngörülmüştür.
Yabancı ülkelere sefer yapan ulaştırma araçlarına sefer esnasında alınarak çalıştırılanlar ve kuruma ilk defa işyeri bildirgesi verilecek işyerlerinde bir ay içinde bildirme zorunluluğu geliyor. Sigortalılar da, çalışmaya başladıkları tarihten itibaren en geç bir ay içinde, sigortalı olarak çalışmaya başladıklarını kuruma bildirirler.

Sigortalının işten ayrıldığının bildirilmesi: Yeni kanun işverene yeni bir yükümlülük daha getiriyor. Buna göre, sigortalılığı sona erenlerin durumları, işverenleri tarafından en geç on gün içinde kuruma bildirilir.

İş kazası ve meslek hastalığı kavramı tanımında neler değişti?

İş Kazası;

• Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada,
• Yürütülmekte olan iş nedeniyle işyeri dışında,
• Bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda,
• Emziren kadın sigortalının, çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda,
• Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında
meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen özüre uğratan olaydır.

Artık sadece serviste meydana gelen kazalar değil; işverence sağlanan taşıtla işe gidip gelirken uğranılan tüm kazalar da iş kazası sayılacak.

İşverenin iş kazası ve meslek hastalığı nedeniyle sorumluluğu: İş kazası ile meslek hastalığı, işverenin kastı veya sigortalının iş sağlığını koruma ve iş güvenliği ile ilgili mevzuat hükümlerine aykırı hareketi sonucu olmuşsa, kurumca yapılan sağlık hizmeti giderleri işverene tazmin ettirilir. İşverenin sorumluluğunun tespitinde kaçınılmazlık ilkesi dikkate alınır.

Prim ödeme gün sayısı artık 7 bin 200

SSK kapsamında çalışanlarda aranan prim ödeme gün sayısı, 7 binden 7 bin 200’e çıkacak. Yaş hadlerinin uygulanmasında da prim gün sayısı şartının doldurulduğu tarihte geçerli olan yaş hadleri esas alınacak. Sigortalılar, en az 5 bin 400 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olmak koşuluyla yaşlılık aylığı alabilecek. Ancak prim ödeme gün sayısına kademe getirilecek.

Çalışma gücündeki kayıp oranı, yüzde 50 ile yüzde 59’u arasında olduğu anlaşılan sigortalılarda en az 5 bin 760, yüzde 40 ile yüzde 49 arasında olduğu anlaşılan sigortalılarda ise en az 6 bin 480 gün uzun vadeli sigorta kolları primi ödeme şartı aranacak. Doğuştan özürlü devlet memurları, 15 yıllık hizmetlerinin ardından istemeleri halinde emekli olabilecek.

Emeklilik yaşı 2048’de 65’e çıkıyor!

İlk defa kanun kapsamında sigortalı olan devlet memuru ve BAĞ-KUR’lulara, kadınlara 58, erkeklere 60 yaşını doldurma ve en az 9 bin gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olma şartıyla emeklilik aylığı bağlanacak. Emeklilikte aranan 58-60 yaşına kademe getirilecek. Buna göre emeklilikte; 1 Ocak 2036 ile 31 Aralık 2037 arasında kadınlarda 59 erkeklerde 61, 1 Ocak 2038 ile 31 Aralık 2039 arasında kadın için 60 erkek için 62, 1 Ocak 2040 ile 31 Aralık 2041 arasında kadınlarda 61 erkeklerde 63, 1 Ocak 2042 ile 31 Aralık 2043 arasında kadınlarda 62 erkeklerde 64, 1 Ocak 2044 ile 31 Aralık 2045 arasında kadınlarda 63 erkeklerde 65, 1 Ocak 2046 ile 31 Aralık 2047 arasında kadınlarda 64 erkeklerde 65 yaş şartı uygulanacak. Kadın ve erkeklerde 2048 yılından sonra emeklilik yaşı 65’de eşitlenecek.

Emzirme ödeneği de değişti…

Sigortalıya, hastalık ve analıktan dolayı ortaya çıkan iş göremezlik süresince, günlük iş göremezlik ödeneği verilecek. İş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve sigortalı kadının analığı halinde verilecek iş göremezlik ödeneği; yataklı tedavilerde günlük kazancının yarısı, ayakta tedavilerde ise üçte ikisi tutarında olacak. Emzirme ödeneğinden sigortalı kadın, sigortalı erkeğin çalışmayan eşi ile Bağ-Kur’lular da yararlanacak. Emzirme ödeneğinden yararlanmak için doğumdan önceki bir yıl içinde en az 120 gün kısa vadeli sigorta kolları primi bildirilmiş olma şartı aranacak. Genel sağlık sigortası primi dahil, prim ve prime ilişkin her türlü borcunu ödemeyen BAĞ-KUR’lu, emzirme ödeneğinden yararlanamayacak. İş göremezliğine neden olan rahatsızlık ve hastalık nedeniyle sigortalılığı sona erenler de işten ayrıldığı tarihten itibaren 300 gün içinde çocukları doğarsa, analık sigortası haklarından yararlanacak. Doğum tarihinden önceki 15 ay içinde en az 120 gün prim ödeyen bu kişilere, emzirme ödeneği verilecek. SSK’lı ve BAĞ-KUR’lu ve kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren devlet memuru olanlar, meslekte kazanma gücünün en az yüzde 60’ını kaybetmeleri durumunda malul sayılacaklar. Ancak, çalışma gücünü işe girmeden önce kaybettiği belirlenenler malullük aylığı alamayacak, yedek subay ve er olarak silah altındayken malul olanlara bu hüküm uygulanmayacak. Malullük aylığı bağlanabilmesi için en az 10 yıl sigortalı olma ve toplam bin 800 gün prim ödeme şartı aranacak. Ancak, başka birinin bakımına muhtaç derecede malul olan sigortalılar bu hüküm dışında tutulacak.

İtibari hizmet süresi de değişen hususlar arasındaki yerini aldı

Kanun’a göre, gazeteci ve infaz koruma memurlarının da aralarında bulunduğu bazı iş kollarında, kamuoyunda “yıpranma payı” olarak bilinen fiili hizmet zammı kaldırılacak. Gazeteciler, milletvekilleri, PTT dağıtıcıları, infaz koruma memurları, Tarım Bakanlığı Zirai Mücadele ve Karantina Teşkilatı ile Veteriner Teşkilatı’nda görev yapanlar, Devlet Tiyatrosu sanatçıları, hava yollarındaki uçucu personel, lokomotif makinistleri, gemi adamları, Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası üyeleri de fiili hizmet zammından yararlanamayacak.

TSK, Emniyet ve MİT mensupları ile dalgıçlar, radyoaktif maddelerle yapılan işlerde çalışanlar, asit üretimi yapılan yerlerde, demir ve çelik fabrikalarında ve kurşun izabe fırınlarında çalışanlara bir yılda 90 gün fiili hizmet zammı verilecek. Kurşun ve arsenik işleri, cam fabrikaları, çimento fabrikaları, kok fabrikaları ve termik santralleri, alüminyum fabrikaları, döküm fabrikaları ile itfaiye ve yangın söndürme işlerinde çalışanlar ise 60 günlük fiili hizmet zammından yararlanacak. Fiili hizmet zammından yararlanmak için belirtilen iş kollarında en az 10 yıl (3 bin 600 gün) çalışma koşulu aranacak. Yer altında çalışanlarda ise bu süre, 5 yıl (bin 800 gün) olacak. Yeraltında çalışanlar hariç, fiili hizmet zammı almaya hak kazanılan süre, 5 yıldan 3 yıla indirilecek ve bu süre emeklilik yaş haddinden indirilecek. Fiili hizmet süresi kaldırılan meslek gruplarının şu ana kadar kazandıkları süreler, 3 bin 600 gün koşuluna bakılmaksızın yaşlarından düşürülecek. Keyif verici içki ve her çeşit madde kullanımı ya da intihara teşebbüs sonucu sakat kalanlar, vazife malullüğü hükümlerinden yararlanamayacak. Subay, astsubay, uzman jandarma ve uzman erbaşlara, seferberlik ve savaş hallerinde her 1 yıla 1 yıl itibari hizmet süresi zammı verilecek. Birleşmiş Milletler Barış Gücü’nde görev alan polisler de bu haktan yararlanacak.

Hesaplanan fiilî hizmet süresi zammı, beş yılı geçmemek üzere uzun vadeli sigorta kolları uygulamasında prim ödeme gün sayısına eklenir. Ayrıca üç yılı geçmemek üzere bu sürelerin yarısı emeklilik yaş hadlerinden indirilir. Ancak belirtilen yaş haddi indiriminden yararlanabilmek için ölüm ve maluliyet halleri hariç en az 3600 gün belirtilen işyeri ve işlerde çalışılmış olması da gerekmektedir.

Prime esas kazançlar nasıl hesaplanacak?

Prime esas kazançlar konusundaki genel düzenleme esas itibariyle 506 sayılı kanundaki gibi, fakat ayrıntılarda oldukça farklı düzenlemeler de getirildi. Kanuna göre, SSK’larda prime esas kazançların hesabında hak edilen ücret, prim, ikramiye özel sağlık ve bireysel emekliliğe ödenen tutarlar gibi kazançların brüt toplamı esas alınacak. Ölüm, doğum ve evlenme yardımları, görev yollukları, kıdem tazminatı, aylık toplamı asgari ücretin yüzde 30’unu geçmeyen özel sağlık sigortası ve bireysel emeklilik katkı payları, prime esas kazanca tabi tutulmayacak.

Ay içerisinde 30 günden az prim ödeme gün sayılarına ait eksik günlerin genel sağlık sigortası primi, eksik çalışma süreleri dikkate alınarak hesaplanacak. SSK’lılar için uygulanacak malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları prim oranı, yüzde 20 oranına, 60 fiili hizmet gün sayısı eklenecek işlerde 1 puan, 90 fiili hizmet gün sayısı eklenecek işlerde 1.5 puan, devlet memurların da ise 60 fiili hizmet gün sayısı eklenecek işlerde 3.33 puan, 90 fiili hizmet gün sayısı eklenecek işlerde 10 puan eklemek suretiyle belirlenecek.
Birden fazla şirket ortaklığı bulunan işverenler, prime esas kazancında tek beyanda bulunacak. Böylece her şirket için ayrı ayrı beyanda bulunmak zorunda kalmayacak. Ücret dışı ikramiye gibi ödemeler, 12 ay değil, 2 ay süreyle prime esas kazanca tabi tutulacak.

Sigortalı aynı zamanda işverense, beyan edeceği aylık kazanç, çalıştırdığı sigortalının kazancının en yükseğinden az olamayacak. Beyanda bulunmayan sigortalının primleri, asgari aylık prime esas kazanç üzerinden hesap edilecek.

Beyanda bulunmayan veya beyan ettiği kazancın çalıştırdığı sigortalının 30 günlük prime esas kazancından düşük olduğu tespit edilen sigortalıların aylık prime esas kazançları, tespit edilen düzeye çıkartılarak. Yürürlük tarihinden sonra ilk defa devlet memuru olanların prime esas aylık kazancının hesabında, aylık gösterge ve ek göstergeler üzerinden ödenen aylık tutarlar, memuriyet taban aylık ve kıdem aylık tutarları, hizmet, makam, temsil ve görev tazminatları gibi unsurlar esas alınacak

Öncelikle, prim yine…

• İşçinin ücretinden (hak edildiği ayda)
• Prim, ikramiye ve bu nitelikteki ödemelerle özel sağlık sigortası ve bireysel emeklilik sistemine ödenen katkı paylarının (ödendiği ayda)
• İdare veya yargı mercilerince verilen karar gereğince yukarıdaki (1) ve (2) numaralı bentlerde belirtilen kazançlar niteliğinde olmak üzere sigortalılara o ay içinde yapılan ödemelerin, brüt toplamı üzerinden hesaplanır.

Prime tabi tutulmayacak kazançlar

• Ölüm
• Doğum ve evlenme yardımları
• Görev yollukları
• Kıdem tazminatı
• İş sonu tazminatı veya kıdem tazminatı mahiyetindeki toplu ödeme
• Keşif ücreti, ihbar ve kasa tazminatları
• Emekli ikramiyesi
• Aynî yardımlar

SSK Prim Dağılım Tablosu

Sigorta Kolları	İşçi Oranı	İşveren Oranı	Toplam
Kısa Vadeli Sigorta Kolları Primi		1-6,5	1-6,5
Uzun Vadeli Sigorta Kolları Primi	9	11	20
Genel Sağlık Sigortası Primi	5	7,5	12,5
Primler Toplamı	14	19,5-25	33,5-39
İşsizlik Sigortası	1	2	3
Genel Toplam	15	21,5 - 27	36,5-42

Derleyen: Gülcan Çağlar
Paylaş: