0
Gece Çalışması ve Ara Dinlenmesi Konusunda İş Kanunu’nda Bulunan Düzen
Ara dinlenme süresi de aynı maddede belirlenmiştir. Bu süre;
* 4 saat süresi veya daha kısa süreli işlerde 15 dakika,
* 4 saatten fazla ve 7.5 saate kadar (7.5 saat dahil) süreli işlerde yarım saat,
* 7.5 saatten fazla süreli işlerde bir saattir.
Yasanın, ara dinlenmelerin süresini belirleyen bu hükmü buyurucudur. Bu süreler yasanın işçi yararı na buyurduğu en az süreler olup, yasanın çizdiği tabanı gösterir. Bu bakımdan bu süreler hiçbir surette indirilemez. Ancak iş ve toplu iş sözleşmeleriyle bu ta banın üzerinde ara dinlenmesi verilebilmesi olasıdır.
Bu dinlenme sürelerinin aralıksız verilmesi zorunlu dur. İşveren bu dinlenme sürelerini tek yanlı olarak bölemez. Ancak bu süreler iklim, mevsim, o yerdeki örf ve gelenekler veya işin niteliği göz önünde tutula rak iş ve toplu iş sözleşmeleriyle aralı olarak kullan dırılabilir (İş Y. m. 64/l).
B) Ara dinlenmeleriyle, çay ve sigara molaları çalışma süresinden sayılır mı?
İş Yasası’nın 64/l ve ll maddesinde belirlenmiş bulunan ara dinlenmeleri günlük çalışma süresinden sa yılmaz (İş Y. m. 64/III). Yasada belirtilen ara dinlenmeleri dışında iş ve toplu iş sözleşmeleriyle uygula nan diğer ara dinlenmelerinin (çay ve sigara molala rının) çalışma süresinden sayılıp sayılmayacağı açık ça belirtilmemiştir. Bununla birlikte işçi, bu dinlenme süresini işverenin emir ve talimatı altında olmadan serbestçe kullanabilme hakkına sahip bulunduğun dan, bu sürelerin çalışma süresinden sayılmayacağı açıktır. Ancak öğretide, işverenin tek yanlı olarak ver diği dinlenmelerin çalışma süresinden sayıldığı kabul edilmektedir.
C) İşe her ara verme ara dinlenmesi midir?
Bir dinlenme süresinin ara dinlenmesi kapsamına gi rebilmesi için, süre içinde işçinin özgür bulunması koşuldur.
Ara dinlenmeleri süresinde, işçinin işyerinde ve her an işverenin buyruğunda bulunmak zorunluluğu yoktur. İşçi, bu sürede dilediği gibi hareket edebilecek, dilerse bu süreyi işyerinin dışında da geçirebilecektir. Bu bakımdan, bir makinenin onarılması veya bir başka nedenle üretimin durması üzerinde yapılan işe ara vermelerin ara dinlenmesi kapsamında düşünülmesi mümkün değildir.
Nitekim Yargıtay, bu sürede işçinin işverenin emrinde bulunmasının, bir diğer anlatımla işyerinden ayrıl masının mümkün bulunmaması durumunda, işe ara verilen sürelerin çalışma sürelerinden sayılacağını belirterek, ara dinlenmelerinin bu ayırıcı özelliğini vurgulamıştır.
D) Ara dinlenmelerinde işçilerin çalıştırılmasının sonuçları nelerdir ve ara
dinlenmeleri fazla çalışma sayılır mı?
İş Yasası, ara dinlenmesi sürelerinde işçiyi ilke olarak özgür bırakmıştır. İşçi bu süreyi işyerinde geçirebile ceği gibi, işyeri dışında da geçirebilir. Bu bakımdan iş veren, işçiyi bu süreyi işyerinde geçirmesi için zorla yamaz. İşçinin bu dinlenme süresinden gerekli biçim de yararlanabilmesi yönünden işverenin olanakları ölçüsünde yeme, içme ve özel dinlenme yerleri hazır laması doğru olacaktır. İş Yasası’nın ara dinlenmele rini düzenleyen hükümleri karşısında, işçinin bu dinlenme süresinde çalıştırılması mümkün değildir (İş Y. m. 64). Ancak, bu buyurucu hükme karşın, uygulama da, işçilerin bu sürelerde çalıştırıldıkları görülmektedir. Bu durumda ara dinlenmesi kuşkusuz çalışma süresinden sayılacaktır. Bunun gibi, iş ve toplu iş söz leşmeleri gereği verilen diğer dinlenmelerde yapılan çalışmalar için de durum değişmeyecektir. Bunun yanı sıra ara dinlenmelerinde işçiyi çalıştıran işveren ya da işveren vekili ağır para cezasına çarptırılacaktır (İş Y. m. 100).
GECE ÇALIŞMA SÜRESİ
A) Hangi çalışmalar gece çalışması sayılır?
Çalışma süreleri işçilerin şahıslarına ilişkin olarak sınırlandırıldığından, işyerinde ancak değişik işçi pos talarıyla gece ve gündüz devamlı olarak çalışma yapı labilmektedir. İş Yasası’nda gece dönemi belirlenmiş tir. Buna göre gece; “iş hayatında en geç saat 20:00’de başlayarak, en erken saat 06:00’ya kadar geçen gün dönemidir” (İş Y. m. 65/l).
Buna göre, gece döneminin başlangıç ve bitiş zamanla rının değiştirileceği açıktır. Nitekim aynı maddenin ll. bendinde, “bazı işlerin niteliğine ve gereğine göre yahut yurdun bazı bölgelerinin iklim ve adet ayrılıkları bakı mından iş hayatına ilişkin (Gece) başlangıcının daha geriye alınması veya yaz ve kış saatlerinin ayarlanması yahut çeşitli işler için erkek, kadın ve çocuk işçiler hak kında “gece” deyiminden anlaşılacak gün döneminin başlama ve bitme saatlerinin belirtilmesi” suretiyle l. bentteki genel hükmün uygulanma biçimlerinin sapta nabilmesinin mümkün olabileceği ve bu yolda Çalışma Bakanlığı’nca tüzükler hazırlanabileceği belirtilmiştir. Ancak böyle bir tüzük bugüne kadar çıkartılmamıştır. Bu nedenle, maddenin l. bendinde belirlendiği gibi saat 20:00 ile saat 06:00’ya kadar olan 10 saatlik gün dönemi, gece dönemi olarak değerlendirilecektir. Bu dönem içinde yapılan çalışmalar da gece çalışması sayılacak tır. Bu sürenin dışında kalan gün dönemi ise gündüz dönemidir.
Bunun yanında, kısmen gündüz kısmen de gece dönemi içinde çalışan işçinin bu çalışmasının hangi dönemden sayılması gereği Fazla Çalışma Tüzüğü’nde göste rilmiştir. Tüzüğe göre; günlük çalışma süresinin yarı sından çoğu gece dönemine rastlayan iş, gece işi sayılır (Faz. Çal. Tüz. m. 3/b). Benzer bir düzenleme de İşçi Postaları Tüzüğü’nde yer almaktadır. Buna göre de; ça lışma süresinin yarısından çoğu gece dönemine rastla yan bir postanın çalışması, gece çalışması sayılacaktır (İP. Tüz. m. 6/2). Bu husus Yargıtay’ın çeşitli kararla rında da belirtilmiştir.
Bundan başka, bu ayırıma göre, gündüz yapılan normal çalışmalara ek olarak uygulanan fazla çalışmala rın gece dönemine rastlayabileceği Fazla Çalışma Tü züğü’nde açıklanmaktadır. Örneğin; günlük normal ça lışma süresi 12:00 ile 20:00 arasında olan bir işçiye ge rekli koşullar yerine getirildiğinde, saat 20:00’den son ra 3 saati aşmamak kaydıyla fazla çalışma yaptırılabi lecektir.
B) Gece Çalışmalarında Günlük Çalışma Süresi Ne Olmalıdır ?
İş Yasası’nda, işçilerin gece çalışmalarının günde 7.5 saati geçemeyeceği belirlenmiştir (İş Y. m. 65/lll). Kuş kusuz, günlük çalışma süresinin yarısından çoğu gece dönemine rastlayan çalışmalar da gece çalışması sayıl dığından, günde 7.5 saati aşamayacaktır.
Yasalarda yer alan ve kamu düzeniyle ilgili olan bu hü küm buyurucudur. Hüküm, İş Yasası’nın 100. maddesiyle cezasal yaptırıma bağlanmıştır. Bu nedenle, yasa nın bu hükmüne aykırı sözleşmeler de geçersiz sayıla caktır. Bu sınırlama nedeniyle, gece döneminde çalıştı rılan işçilere fazla çalışma yaptırılması söz konusu olamayacaktır. Nitekim Fazla Çalışma Tüzüğü’nde, “gece sayılan gün döneminde yürütülen işlerde fazla çalışma yaptırılmayacağı” açıkça hükme bağlanmıştır (Faz. Çal. Tüz. m. 3/b).
Yasadaki bu sınırlamanın normal nedenlerle uygula nan fazla çalışmalara ilişkin olduğu kuşkusuzdur. Pos talar halinde işçi çalıştırılarak yürütülen işlerde zorla yıcı, olağanüstü nedenlerle fazla çalışma yaptırılabilir. İşçi Postaları Tüzüğü’nde bu husus belirtilmiştir. Buna göre postalar halinde çalıştırılarak yürütülen işlerde, 1475 sayılı İş Yasası’nın “zorlayıcı ve olağanüstü nedenlerle yapılan fazla çalışmalar” düzenleyen 36 ve 37. maddelerinde öngörülen durumlar dışında, işçilerin artık gece postalarında 7.5 saatten fazla çalıştırılmaları mümkün değildir.
Tüzüğün 6. maddesinde, Hazırlama, Tamamlama, Te mizleme İşleri Tüzüğü’nde öngörülen durumlarda da gece döneminde fazla çalışma yaptırılabileceği benimsenmektedir. Bu tüzükte, “bir işyerinde yapılmakta olan asıl işin yürütüm koşullarına ve sürelerine göre hazırlama, ta mamlama, temizleme işlerinin görüleceği saatlerin İş Yasası’nın 65. maddesinde tanımlanan gece dönemine rastlaması halinde de bu işler tüzükte yazılı koşullar için de yaptırılabilir” denilmektedir (HT: Tüz. m. 10).
Buna göre gece döneminde çalışan işçiler, günlük çalış ma sürelerine ek olarak, bu sürelerin başlama saatle rinden önce veya bitme saatlerinden sonra en çok iki saat hazırlama, tamamlama, temizleme işlerinde çalış tırılabileceklerdir. Ancak çocukların ve kadınların bu biçimde çalıştırılmaları İş Yasası’nın 67 ve 69. maddesi hükümlerine tabi olacaktır (HT. Tüz. m. 2, 10).
Böylelikle zorlayıcı ve olağanüstü nedenlerle yapılan fazla çalışmalarla, Hazırlama, Tamamlama, Temizleme Tüzü ğü’nde öngörülen durumlar dışında, işçilerin gece çalışma larının günde 7.5 saati aşması söz konusu olmayacaktır.
C) Çocuk ve Kadın İşçilerin Gece Çalıştırılmaları Mümkün Müdür?
İş Yasası’nda; “maden ocakları ile kablo döşemesi, ka nalizasyon ve tünel inşaatı gibi yer altında ve su al tında çalışılacak işlerde, 18 yaşını doldurmamış erkek ve her yaştaki kadınların çalıştırılmaları” yasaklan mıştır (İşE. m. 68). Bundan başka, “sanayi e ait işlerde 18 yaşını doldurmamış erkek çocuklarla, her yaştaki kadınların gece çalıştırılmaları” kural olarak yasaktır (İş Y. m. 69/1).
Bunun yanında, sanayi e ait işlerle ilgili bu yasaklama nın 18 yaşını doldurmuş kadın işçilere ilişkin birtakım istisnaları da vardır. İş Yasası’nın 69. maddesine daya nılarak çıkarılmış tüzükte, 18 yaşını doldurmuş kadın işçilerin sanayi e ait işlerde gece postalarında çalıştırı labilme koşulları düzenlenmiştir. Buna göre, sanayi e ait işlerde 18 yaşından büyük kadın işçiyi gece çalıştır mak isteyen işverenler aşağıdaki koşullara uymak zo rundadır;
a) İşçilerin gece çalışmaları sonunda evlerine bırakıl mak üzere gerekli önlemleri alarak, servis araçlarını temin etmek (Kad. İş. Tüz. m. 4).
b) Kadın işçilerin SSK Hastanesi, sağlık ocakları, hükü met ya da belediye tabipliklerince muayenelerinin yaptı rılarak gece çalışması yapmasında sakınca olup olmadı ğı konusunda raporların alınması, raporların periyodik kontrolleri içermesi ve işçilerin yılda bir kez sağlık deneti minden geçmesini sağlamak (Kad. İş. Tüz. m. 5).
c) İşçinin onaylı bir nüfus cüzdanı örneğini işyerinde bulundurmak (Kad. İş.Tüz. m. 8).
Kaynak: Soru ve Yanıtlarla İş Yasası Uygulaması, Can Şafak Şefik Çalık Aydın Yalçıner
Av. Egemen Gürsel ANKARALI
Tel: 0.212.225 22 75
