“2000 YILI” SAATLİ BOMBA... Patlamasına Yalnız 2 Yıl 11 Ay Kaldı!

Problemin esası, Bilgi Sistemleri uzmanlarının bir çok bilgisayar programında yıl için iki rakam ayırmasıdır diyebiliriz.

Bu tarih standardı daha çok 1980 öncesi geliştirilen eski yazılımlarda olmakla birlikte daha sonraki yıllarda geliştirilen yazılımlarda da kısmen kullanılmıştır. Örneğin “1961”in bilgisayar dosyalarında “61” olarak saklandığı üzere, “2000” yılı da “00” olarak kaydedilecektir. Bu iki rakamlı tarihlerin bulunduğu milyonlarca dosya bugün yine milyonlarca bilgisayar uygulaması tarafından kullanılmaktadır. “Peki, problem gerçekten ne olabilir?” diye düşünenleriniz olabilir. Bu iki rakamlı yıl standardı, veri işlemeyi, özellikle aritmetik işlem, sıralama ve kıyaslamalarda etkiler. Şöyle ki: Bu standardı kullanan bir bilgisayar programından yaşımı hesaplamasını istersem; doğum yılım olan 1961 için kullandığı 61’i 97’den çıkarıp 36 sonucunu verecektir. Hiçbir problem gözükmüyor. Demek ki 1988’de 37, 1999’da da 38 yaşında olacağımı bu bilgisayar bilecek. Acaba 2000 yılında kaç yaşında olacağım dersiniz? 39 mu? Hayır!... Bilgisayar 61’i “00”dan çıkarıp beni –61 (eksi 61) yaşında ilan edecektir. Oh ne güzel, demek ki 2061 yılında sıfırlayıp yeniden doğacağım ve muhtemelen 22. yüzyılı da görebileceğim. Teknoloji bir harika değil mi? Ömüre ömür katıyor. Şaka bir yana bu hata faiz hesaplamaları gibi zaman dilimleri kullanan ve üreten bütün işlemleri etkileyecektir. Örneğin Cumhuriyetimizin 100. Yılı olan 2023’ün 23’ünü sıralama işleminde 1961, 1987, 1997 arasında en sona koymak yerine ilk sıraya koyarak 23, 61, 87, 97 olarak sonuçlandıracaktır. 30 gün ödeme vadesi olan 27.12.1999 tarihli bir faturanın ödeme günü 26.01.00 olarak hesaplayacak ve ödeme uyarıları gibi raporların müşteri hesapları bilgisayar uygulaması tarafından otomatik olarak yanlış zamanda yaratılmasına ve gönderilmesine neden olabilecektir. Bunlar sadece birkaç örnek. Diğerleri de var. Komplikasyonlar kendilerini değişik şekillerde şu nedenlerden dolayı gösterebileceklerdir. Yazılım programları 2000 yılının bir “artıkyıl” olduğunu hesaplayamayabilecek ve 29 Şubat 2000’i yok sayıp Şubat 28’den sonra 1 Mart 2000’e geçebilecek; örnekte de belirttiğim gibi pozitif yerine negatif bir sonuç çıkarabilecek; yanlış bir asır belirtecini gönderebilecek; 2000 yılını bir önceki yıldan büyük olarak kabul etmek yerine küçük görebilecek; veya gizemli bir şekilde çalışmasını durdurabilecektir. İçinizden “Vay halimize” demek geliyor mu? Durun bakalım dahası da var. Ve bu hataların sadece yanlış sonuçlar içeren raporlardan da öte etkisi olacaktır. Örneğin böyle bir program önemli bir finansal bilgiyi yok edebilir veya finansal bir değerde bizi yanlış yönlendirebilir. Bunun ötesi de var. Düşünün bir kere, banka ATM’leri, uçaklar, roketler vb. savunma cihazları gibi somut nesneleri kontrol eden yazılım programlarının nelere sebebiyet verebileceğini.

Bugün ABD ve Rusya’da haken eski bilgisayar sistemleri ile kontrol edilen nükleer füzelerin, ve içinde gömülü tarih referanslı elektronik yongaların bulunduğu silahların olduğu gerçeğini biliyormuydunuz? Pesimistlere göre 1 Ocak 2000’de bunlar muhtemelen rastgele hedeflere atışa geçecekler veya silolarında kendi kendilerine patlayacaklardır. Şaka bir yana gerçek payı da var olabilir hani!...İngiliz Hükümetinin bu işin ciddiyetini şirket ve kurumlara anlatmak amacı ile CBI ( Confederation of British Industry) ile birlikte Eylül 1996’da kurduğu “Year 2000 Task Force” un yöneticilerinden Tom Glasson, “Bu işin alarm verici yönü sadece bilgisayar yazılımları kodunda değil” diyor. Çözümü zaman alarak da olsa var olan program kodundaki problemlerden de öte esas problem hiç umulmayacak bir çok yerde bulunan yazlımlar. Para ile çalışan otomatik kahve – kola v.b. makinaları, video kaydediciler, asansörler ve soğutucu ünitesi bulunan taşıtlar. Eğer bunlarda bir problem olursa, bu zorluk çıkaran bir rahatsızlık durumu yaratacaktır. Fakat bu tip yazılımların kritik rol oynadığı cihazlar ne olacak? “Ne gibi?” dediğinizi duyar gibi oluyorum. Glasson yakın zaman önce ziyaret ettiği rafineri tipi bir kimyevi tesiste 5 yılın hergünü 24 saat çalışacak şekilde tasarlanmış çok komplex bir kontrol sistemi olduğunu ve bu sistemin sadece bakım için çok kısa sürelerle durdurulduğunu, herhangi başka bir nedenle durdurulmasının şirketin milyonlarca Pound kaybetmesine neden olacağını belirtiyor. Gözlemlerine göre bu sistemde süreci monitör eden 10,000 sensör yani direktör cihaz var. Bunlar topladıkları veriyi birbirlerine bağlı olan farklı bilgisayarlara gönderiyorlar. Fakat bu cihazlar bugün evlerimizdeki kişisel bilgisayarlarımızda bile artık kullanılmayan eski bir işlemci teknolojisini yani 286 işlemcileri kullanıyorlar. Ve bu şirket 21.yüzyılın ilk günü neler olabileceği hakkındav hala fikir sahibi değil. Bilgi Teknolojisi departmanları yazılımı incelemiş, fakat sensörlerde içlerinde tarih referansı olan yongaların olup olmadığı konusunda sonuca varamamış. Her bir referansı bulabilecek olsalar bile ne olacağı konusunda hala emin olamayacaklarına inanıyorlar ve sistemi test etmek için hiç bir şansları da yok. Neler olacağını görmek için elleri kolları bağlı beklemek zorundalar.

Bize, yani Bilgi Sistemleri departmanlarımıza veya birimlerimize düşen iş tarih bilgisi içeren bütün eski verileri bulmak ve düzeltmek, programlarda tarih kullanan tüm hesaplamaların doğruluğunu kontrol etmek, gerekirse kodu değiştirmektir. Ya da yeni sistem geliştirme araçları ve tekniklerini kullanarak sıfırdan uygulamaları yenilemek!... Bu da göründüğü kadar kolay bir iş olmasa gerek. İnanın değil. Binlerce programlık, milyonlarca satırlık program kodlu sistemleri olan şirketleri, hele hele bankalar ve borsalar gibi görev – kritik uygulamaları olan organziasyonları bir düşünün 2000 yılına 35 ay kala gerçekten fazla mesai gerektirebilecek işimiz var. Eğer bizler bu konuyu hala önemsemiyorsak, artık olayın ciddiyetini kavrama ve birşeyler yapamaya başlama zamanı geldi, geçiyor bile.

Yukarıda da belirttiğim gibi artık birçok ülkede şirket ve kurumları bilinçlendirmek ve yardımcı olabilmek için spesifik çalışma gurupları kuruluyor, konferanslar düzenleniyor, sadece bu konuda yayın yapan periodikler çıkartılıyor.

Yine ana çalışma alanını sadece 2000 yılı problemi ile ilgili çözüm sunmak olarak belirleyen yeni şirketler kuruluyor ve IBM gibi birçok bilgisayar şirketlerinde bu konuya konsantre olan birimler kurulup özel araçlar ve metodolojiler geliştiriyor.

İnternet’te sadece bu konuyu işleyen “Year 2000 İnformation Service” adında bir referans web sitesi var. İlgilenlere adresi “https:// www.year2000.com”. Ziyaret ederseniz konu ile ilgili birçok çalışmayı; konu ile ilgili servis veren veya ürünleri olan yüzlerce şirkete, kullanıcı gruplarına, ve başka birçok yararlı web bağlantılarını; bu konuda çalışabilecek eleman arayan iş ilanlarını; konferans bilgilerini vb. bir çok şeyi bulabilirsiniz. Hatta yeşil dolarlarınıza kıyabilirseniz “2000 Yılı” temasını işleyen kitap ve araştırma raporları, saatler, tişörtler, video ve teyp kasetlerinin siparişlerini bilgisayarınızdan verebilirsiniz.

Kısa bir süre sonra siparişiniz elinize ulaşacak, yeşil dolarların karşılığı olan bedeli de kredi kartı hesabınıza borç geçecektir.

Yapılan çalışmalar gerçekten çok ciddi boyutlarda. Sadece bu işin çözümü için kullanıcı şirketlerin harcadıkları ve de harcayacakları rakamın milyarlarca US Dolar olduğu da bir gerçek.

Yani olay çok ama çok ciddi. Lütfen bizler de ciddiye alalım ve 1 Ocak 2000 sabahında bir felaketi yaşamaktansa 1000 yılda bir nasip olan o özel yılbaşı kutlamasını ağız tadımızı bozmadan yapabilelim. Şimdiden “Hoşgeldin 2000” diyebilelim. Bu arada sizlerden PC’niz varsa ve birkaç dakikanızı ayırabilirseniz, 2000 yılı probleminin önemini %80 olasılıkla gösterebilecek bir test yapmanızı rica ediyorum.

Bilgisayarınızın tarih ve saatini 31 Aralık 1999 23:58 olarak değiştirip kapatın. 2,3 dakika sonra tekrar açın ve aynı yere gidip tarih ve saati kontrol edin. 1 Ocak 2000 geceyarısını birkaç dakika geçiyor göstermeyenlere “Haydi Kolay Gelsin”. Şimdi inandınız mı 2000 yılı kehanetine?...

Sağlıcakla kalın. 2000’lerce selamlar, saygılar.

Sadık BAYDERE
Altınyıldız A.Ş.
Bilgi Sistemleri ve Teknolojisi Yöneticisi
Paylaş: