0
Yabancı Para (Döviz) ile Ödenecek Bonolar ve Döviz Üzerinden Borçlanma
Senet metninde (bono) veya (emre muharrer senet) kelimesinin ve senet Türkçe’den başka bir dilde yazılmış ise o dilde bono karşılığı olarak bulunan kelime; İngilizce hazırlanan bonolarda bono kelimesi karşılığı olarak “note” veya “note of hand” veya “promissory Note” kelimeleri bulunmaktadır. Bu kelimelerin aynı zamanda emre muharrer kelimesi karşılığı olduğuda ileri sürülmekle birlikte, (Av. Ömer Camcı Yabancı Para ile Ödenecek Bonolar İstanbul Barosu Dergisi Cilt:69) bu kelimelerin herhangi birinin bulunduğu senet bono hükmüne sahip olduğunu söyleyebiliriz.
Kayıtsız şartsız belirli meblağı ödeme vaadi ve bu ödemenin yapılacağı vade; İngilizce hazırlanan bonolarda “Promise” veya “Promise to Pay” ifadeleri kayıtsız şartsız ödeme vaadine karşılık gelmektedir. Meblağ istenilen ülke para birimi üzerinden yazılabilir.
Ödenecek kimsenin adı ve soyadı;
Senedin tanzim edildiği gün ve yer;
Senedi tanzim edenin adı soyadı ve imzası;
Bir bono Türkçe veya başka bir dilde hazırlansın yukarda belirtilen unsurların varlığı halinde bono özelliğini taşır. Bir belgenin bono olması ve Türk Ticaret Kanunu’nun himayesinden faydalanabimesi demek o belgenin ispat gücünün yüksek olması, hukuki uyuşmazlıklarda kanuni delil niteliğinin bulunması, ödeme kolaylığının ve ödeme zorunluluğunun bulunması gibi özelliklerini taşıması demektir. Hukukumuzda Türkçe’den başka bir dille yazılan belgenin, bono olarak kabul edilebilmesi için o dilde yukarda belirtilen kelimeleri içermesi gerekmektedir. Vade gününde senedin üzerinde yazılı para birimi üzerinden veya karşılığı kadar olan Türk Lirası üzerinden ödeme yapılabilir. Para belirtilen tarihte ödenmez ise vadeden itibaren gecikme faizi yine isteğe bağlı olarak döviz üzerinden veya Türk Lirası üzerinden hesaplanır. Alacaklının bu seçimlik hakkı daha ayrıntılı olarak aşağıda belirtilmiştir.
Avrupa’da geçerli hukuk sistemlerinde genellikle bono ve bono yerine geçen belgeler için yukarda belirtilen unsurlar veya benzerleri aranmaktadır. Bonolar genellikle ticari ödeme aracı olarak kullanılmaktadır. Ancak Amerika Tek Tip Ticaret Kanunu’nda (Uniform Commercial Code) bononun bilinen geleneksel ticari evrak olması özelliği yanında yatırım aracı özelliğide vardır. (Av. Ömer Camcı Yabancı Para ile Ödenecek Bonolar)
Türkiye’de kural olarak borç Türk Lirası ile ödenir Borçlar Kanunu 83.madde “...borç memleket parası ile ödenir” demektedir. Hepimizin bildiği gibi memleket para birimi Türk Lirası’dır. Ancak bu maddenin ortaya koyduğu kural dövizle borçlanmayı yasaklayıcı bir hüküm değildir. Aynı maddenin devam eden cümleleri yabancı para (dövizle) ile borçlanmayı tanımlamış ve geçerli kılmıştır. O halde; Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde ve Türk Kanunları’nın geçerli olduğu durumlarda, Türk Lirası üzerinden borçlanmanın yanında, dövizle borçlanma da mümkündür.
Buraya kadar yapılan açıklamalar dövizle yapılan borçlanmalar ve düzenlenen bonoların geçerli olduğu konusunda açıklık getirmektedir. Dövizle tasarruf ve borçlanma mümkün olmakla birlikte; ödeme anında alacaklının iki seçimlik hakkı söz konusudur.
Alacaklı isterse ödeme anında aynen ödeme isteyebilir. Yani bono hangi para birimi üzerinden yazılmış ise o para birimi üzerinden ödeme isteyebilir. Örneğin; 3000 USD olarak düzenlenen bir bonoya karşılık 3000 USD talep etme gibi. Bu durumda bonoda yazılı bedeli aynen ödemek sözkonusudur. Taraflar ödeme konusunu serbestçe tayin edebilirler. Hatta bononun vadesinde ödenmemesi durumunda ödenmeyen kısım için ödenecek döviz cinsinden gecikme faizi oranını ve ek birtakım cezai şartlarda serbestçe belirleyebilirler. Eğer böyle bir gecikme faizi oranı tarafların ortak iradeleri ile belirlenmemiş ise, yabancı para borcunun gecikme faizinde devlet bankalarının o yabancı para ile açılmış bir yıl vadeli mevduat hesabına ödediği en yüksek faizi alacaklı taraf talep edebilir (3095 Saylılı Kanun 4/a).
Alacaklı yukarıda belirtilen yolu tercih etmeyip, isterse vade günündeki yabancı paranın Türk parası karşılığı olarak ve Türk parası olarak talep edebilir. Bulunacak rakam döviz cinsinden alacağın o tarihteki efektif satış kuru karşılığıdır. Söz konusu alacak vadesinde ödenmediği takdirde; bu durumda ödeme günü itibarı ile alacağını Türk parasına çevirdiğinden arada sözleşme ile daha yüksek bir akti veya gecikme faizi hesaplanmamış ise merkez bankasının kısa vadeli krediler için öngördüğü kredi faizi oranında faiz talep edebilme hakkı vardır.
Bu iki haktan herhangi birini seçme konusunda alacaklının serbest iradesi vardır. Ancak yukarda belirttiğimiz ikinci yolu seçerek yabancı para alacağını vadesindeki kur üzerinden Türk parasını talep eden alacaklı sonradan kur farkından kaynaklanan yeni taleplerde bulunamaz. Başka bir deyişle yabancı paradan Türk parasına geçiş yaptıktan sonra artık yabancı paraya dönüş yapamaz. Çünkü artık kendi iradesi ile seçimlik hakkını bu şekilde kullanmıştır.
Avukat Egemen Gürsel Ankaralı
Tel: 0.212.225 22 75
