0
Kredi Kartlarının Yasal Yönleri...
Kredi kartı sisteminde üç taraflı bir ilişki sözkonusudır. Kredi kartını çıkaran kurum, üye işyeri ve kart hamili olmak üzere üç taraf bulunmakta ve bunlar arasında değişik sözleşmeler varolmaktadır.
İşyerinden nakit ödemeksizin alışveriş yapmaya yetkili olduğunu gösteren bir teşhis senedi (tanıtma işareti) şeklindeki ispat aracıdır. Üye işyerlerinde imzalanan harcama belgesi de bir kıymetli evrak değildir. Harcama belgesi sadece üye işyerinin mali talep hakkını ileri sürmesini kolaylaştırmak amacı ile düzenlenen bir kanıtlama aracıdır. Gerçekten de, hamil üye işyerine karşı belgede belirlenen tutarda bir malı ondan aldığını ya da kendisine bir hizmet sağlandığını, bu nedenle de borçlandığını açıklarken, öte yandan kredi kartını çıkaran kuruluşa da borçlandığı tutarı üye işyerine ödemesi için talimat vermektedir.
Kartı çıkarma işi sadece bankalar tarafından gerçekleştirilecek bir bankacılık işlemi olarak nitelendirilemez. Kredi kartını çıkaran kuruluşun ya da üye işyerinin hamile bir bir kredi kullandırması sözkonusu olmadığı için, ortada bir kredi, dolayısı ile bankacılık işlemi yoktur. Bankaların da kredi kartını çıkaran kuruluş olarak sisteme katılmaları ise, kredi kartı faaliyetinin bankalar tarafından da yürütülebilen bir hizmet olduğunu gösterir. Anılan nedenlerle kredi kartı faaliyeti, bankaların da kartı çıkaran kuruluş olarak rol oynayabildikleri, bir ticari iş olarak nitelendirilebilir. Bunun doğal sonucu olarak tek başına kredi kartını çıkaran kuruluş durumunda olmak, yapılan faaliyetin Bankalar Kanunu açısından denetlenmesini gerektirmez. Bankanın kredi kartı kuruluşu olduğu durumlarda ise, esasen tüm faaliyet denetime tabidir. Ancak, Kart hamillerine nakit çekme olanağı veren bankalar dışındaki kredi kartı kuruluşlarının Hazine Müsteşarlığından izin almaları zorunludur.
Kredi kartı ilişkisini taraflar açısndan kısaca şöyle inceleyebiliriz ;
a) KREDİ KARTINI ÇIKARAN KURUM İLE ÜYE İŞYERİ ARASINDAKİ İLİŞKİ AÇISINDAN :
Kredi kartını çıkaran kurumun üye işyerlerine karşı temel yükümlülüğü kendisine ibraz edilen harcama belge tutarlarını ödeme yükümlülüğüdür. Kurumun bu yükümlülüğünün doğabilmesi için, üye işyerinin hamilin kartını geçerliliği yönünden incelemiş ve harcama belgesini usülüne uygun olarak doldurup, imzalatmış bulunması gerekir. Kredi kartını çıkaran kurumun sadece kart hamilinin imzasını içeren harcama belgelerini ödemekle yükümlü olduğu kuşkusuzdur. Kredi kartı kurumunun harcama belgeleri tutarlarını ödemek borcu anılan belgelerin kendisine ibrazı anında muaccel olur (vadesi gelir). Ne var ki, uygulamada kurum üye işyeri ile yaptığı sözleşmeye koyduğu açık hüküm sayesinde bu borcun ifasını bir süre ertelemek yoluna gitmektedir. Genellikle, üye işyerlerinin harcama belgelerini hangi dönemde ibraz edecekleri de açıkça kararlaştırılmaktadır.
Kredi kartını çıkaran kurum, kendisine ibraz edilen geçerli harcama belgelerinin toplam tutarından, komisyonunu indirdikten sonra üye işyerine ödeme yapacaktır. Ne var ki, bazen kredi kartı kurumu kart hamilinin belirli bir meblağı aşan harcamalarını ancak kendisinden onay alınmış bulunması koşulu ile ödemeyi taahhüt etmiş ,yani hamillerin yapacağı harcamaya bir limit getirerek bunu üye işyerlerine bildirmiştir. Böylece üye işyerlerine limiti aşan harcama konusunda kendisinden izin almakla yükümlü kılmıştır. Limit aşımı engelini aşabilmek için üye işyerinin, uygulamada sık rastlandığı üzere kart hamili ile anlaşarak birden fazla harcama belgesi düzenleyerek ( harcama belgesi tutarını bölerek) yasağı dolanmak istemesi geçerli değildir. Kredi kartı kurumu bu durumu tesbit ederse harcama belgelerini ödemeyeceği gibi, kart hamilinden tahsil edemediği tutar için üye işyerine rücu edebilir ya da üye işyeri sözleşmesini haklı nedenle feshedebilir.
Kredi kartı kurumunun ;
• kart hamilinin kredi değerliliğini denetlemek ve
• kayıp çalıntı ve yasaklanmış kartların listesini
göndermek gibi yükümlülükleri de vardır.
Bu yükümlülüklerin yanında giriş ödentisi (yıllık ödenti), (kart hamilinin aksine üye işyerinden herhangi bir ödenti istemeyen kart kuruluşları çoğunluktadır) komisyon ve yan harcamaları talep hakları vardır.
b) KREDİ KARTINI ÇIKARAN KURUM İLE HAMİL ARASINDA İLİŞKİ AÇISINDAN
Kredi kartı hamilinin bu sıfatı elde edebilmesi için kredi kartını çıkaran kurum ile bir üyelik sözleşmesi yapmış olması gerekmektedir. Üyelik sözleşmesinin metni de, tıpkı üye işyeri sözleşmesi gibi kredi kartı kurumu tarafından hazırlanır.
Kredi kartını çıkaran kurum ile kart hamili arasındaki sözleşme ilişkisini nitelendirebilmek için öncelikle tarafların ilişkiye girerken istedikleri amaç gözönüne alınmalı ve karşılıklı olarak sahip oldukları haklar ve borçlar gözönünde tutulmalıdır. Gerçekten, soruna kart hamili açısından bakıldığında bunun sisteme kredi kartının evrensel alandaki kullanım kolaylığından yararlanmak amacı ile dahil olduğu anlaşılacaktır. Ne varki, paranın ve hatta bir ölçüye kadar çekin aksine, kredi kartının ancak üye işyeri sıfatını taşıyan işletmelerde kabul gördüğü kuşkusuzdur. İşte bu nedenledir ki kredi kartı hamili olanaklar oranında fazla sayıda ticari işletmede kartını kullanmak isteyecek ve ancak bu takdirde giriş ödentisi vererek aldığı kartın kendisine bir yarar sağladığına inanabilecektir. Anılan gerekçe ile kredi kartını çıkaran kurumun kart hamiline karşı temel yükümlülüğünün, yapılan harcamaları üye işyerine ödemekten çok, bu tür harcamaların yapılması için gerekli ortamı ya da koşulları yaratmak olduğu söylenebilir.
Kredi kartını çıkaran kurum bu temel yükümlülüğünü yerine getirebilmek için sisteme dahil olacak yeni işletmeler bulmak ve bunlarla üye işyeri sözleşmeler imzalayarak müşterilerden nakit ödeme yapmalarını istemekten vazgeçirip, kredi kartını ödeme aracı olarak kabul etmelerini sağlamak ve nihayet sistemi benimseyen üye işyerininde ayrılmalarını engellemek için gerekli önlemleri almakla yükümlüdür.
Hiç kuşkusuz kredi kartını çıkaran kurum, üye işyerine karşı hamilin yaptığı harcamaları ödeme yükümlülüğü altına girer. Ne varki temel görevi, yukarıda da belirtildiği gibi, kart hamilinin kredi kartını olanaklar oranında fazla kullanması için gerekli ortamı yaratmaktır.
Kredi kartını çıkaran kurumun ;
• Giriş ödentisi (yıllık ödenti) almak,
• Üye işyerine harcama belgesi tutarlarını ödemek,
• Sözleşmede yazılı durumlar gerçekleştiği takdirde kartın hamil tarafından kullanılmasını yasaklamak, hak ve yükümlükleri vardır.
Bunun yanında kart hamilinin ise :
• Harcama belgesi tutarını ödemek,
• Kartın çalındığını ve kaybolduğunu bildirmek,
• Kredi kartını çıkaran kuruma, üye işyeri ile arasındaki ilişkiden kaynaklanan uyuşmazlıkları yansıtmamak (ileri sürmemek) ,
• Kartı bizzat kullanmak,
• İsim ve soyadı değişikliklerini, mali ve medeni durumdaki değişiklikleri bildirmek hak ve yükümlükleri vardır.
Bir üye işyeri indirimli satış dönemlerinde kredi kartını ödeme aracı olarak kabul etmek zorunluluğundadır. Her ne kadar burada üye işyerinin esasen kar oranından büyük bir indirim yaptığı için artık kredi kartını çıkaran kuruluşa bir de komisyon ödemek istemeyeceği ileri sürülebilsede, sistemde kaldığı sürece üye işyerinin bunu gözönüne almak zorunda olduğu ve indirimli satış döneminde de kart hamiline tıpkı nakit ödeyen müşteri gibi davranmakla yükümlü olduğu söylenebilir.
Kart hamili tarafından imzalanan harcama belgesi kredi kartını çıkaran kuruluşa karşı ilgili tutarın üye işyerine ödenmesi konusunda verilen bir talimattır ve bundan dönmek mümkün değildir. Harcama belgesinin imzalanması ile birlikte kredi kartını çıkaran kurumun üye işyerine karşı bağımsız nitelikteki ödeme borcu doğmuş olur. Hemen belirtmek gerekir ki; harcama belgesi sadece hamil tarafından imzalanabilir.
(Prof Dr.Ömer Teoman’ın HUKUKİ YÖNDEN KREDİ KARTI UYGULAMASI 2.Basım İstanbul 1996 adlı eserinden yararlanılmıştır.)
(0.212.225 22 75)
Egemen Gürsel Ankaralı
Avukat
