0
Adeta bir savaş olan mobbing ile mücadelede, mobbing uzmanının rolü
Mobbing, psikolojik veya bir diğer deyişle manevi şiddet uygulanmasıyla işyeri ortamında gerçekleştirilen bir savaştır. Daima saldırganın isteği doğrultusunda seçilen bir kurban mevcuttur. Dolayısıyla bu savaşta yer alan tarafların şartları kesinlikle eşit değildir.
Şiddet, kurbanın fiziksel ve ruhsal sağlığına, onuruna, kişilik haklarına, işle ilgili bilgi edinme haklarına, iş ortamındaki her türlü iletişim kanallarının işleyişine zarar vermek amacıyla belli aralıklarla ve düzenli olarak yapılan ahlak dışı saldırılarla sergilenir. Sonuçta kurban tarafın alacağı ruhsal, fiziksel, sosyal ve ekonomik zararlar, çok önemli boyutlara ulaşabilir.
Mobbingin uygulandığı bir çalışma ortamı, silah olarak kullanılan psikolojik şiddetin sınır tanımadığı adeta bir savaş alanı olarak kabul edilebilir. Aralarındaki tek fark; saldırgan tarafın, yaptığı kötülükleri bir miktar da olsa gizlemeye çalışmasıdır. Gerçek savaşta olduğu gibi işyerinde psikolojik savaşta da amaç, karşı tarafı daha önce bulunduğu durumdan çok daha savunmasız ve zayıf bir duruma düşürmektir. Bu noktaya ulaşıldığında mobbing kurbanı, ağır psikosomatik hastalık tabloları içinde adeta boğulmuş bir durumdadır. Cehennem gibi algıladığı işyerinden kaçmak istemektedir.
39 derece ateşle soğukta dolaşmak!
Bu noktada kişinin sessiz kalması, yaşadıklarına duyarsızlık ya da ilgisizlik göstermesi veya durumu görmezden gelmeyi tercih etmesi, durumu daha da kötüye götürmekten başka bir işe yaramaz. Eğer mobbing kurbanı, kurban olduğunun farkındaysa, bu ortamdan hemen kaçmalıdır. Zira bu durum; tıpkı ateşiniz 39 dereceye çıktığında inatla soğuk havada dolaşarak ateşinizi artırmanın anlamsızlığına benzer.
Mobbing tanısı koymak ve müdahalede bulunmak
Fiziksel ve ruhsal semptomlar ağırlaşıp kronik bir hal almadan ve tedavisi güç bir sendroma dönüşmeden önce kişinin, öncelikle işyerinde psikolojik taciz kurbanı olup olmadığını anlaması gerekir. Şayet kişi, mobbing kurbanı olduğunun farkında değilse, bu konuda kendisine yardımcı olabilecek bir uzmana başvurma veya işyerinde herhangi bir davranışını değiştirme gereği hissetmeyecektir. Bu noktada konuyla ilgili bilgilendirme ve bilinçlendirmenin ne denli önemli olduğu meydandadır. Aksi takdirde kişi etrafında olan biteni adlandıramadığı gibi, uğradığı zararların farkında olmayıp ileride kendisini bekleyen tehlikeleri de öngörmekten uzaktır.
Dilerseniz bir örnek üzerinden gidelim: Hasta basit bir diş ağrısının ilk evrelerinde doktora gidip tedaviye başlamaz, hastalığının önlemini almazsa, dişin hastalığı kısa sürede ilerler ve tedavisi çok daha güç bir duruma gelir. Tedavi yine de mümkün olsa da, daha uzun bir zaman ve maliyet gerektirir. Tıpkı arıza sinyali veren bir makine gibi… Bu nedenle onarımı olanaksız hale gelmeden o makineyi bir an önce uzmanına götürüp onartmak gerekir.
İşyerinde psikolojik taciz sürecinde de kural aynı şekilde işler; sorunların artmadan ortadan kaldırılabilmesi ancak farkındalığın artırılmasıyla sağlanabilir. Farkındalığa giden yolun açılması ise, yeterli bir bilgilendirme ile mümkündür.
Bu bilgilendirme ve farkındalık sürecinde, mobbing kurbanının yardım almak amacıyla başvurduğu mobbing uzmanının rolü çok önemlidir. Uzmanın, sürecin içeriğini çok iyi anlayabilmesi ve bu olgunun mobbing olup olmadığını mutlak surette analiz edebilmesi gerekir. Mobbingin tanısını koymak ve bu konuda müdahalede bulunmak, son derece hassas bir konudur. Zira mobbingin normal bir çatışmadan, bir cinsel tacizden, bir paranoyadan veya herhangi bir kişilik bozukluğundan ya da fazla iş yükünün getirdiği bir işyeri stresinden ayırıcı tanısının koyulması, her zaman pek kolay olmayabilir. Bir mobbing kurbanına yardım etmek veya ne yapacağı konusunda onu yönlendirmek; bu nedenle kolay değildir.
Yeni bir kavram: Mobbing uzmanı
Mobbing uzmanı, çok yeni bir kavramdır. Bu konuda uzman olan kişinin, tüm dünyada olduğu gibi “örgüt ve çalışma psikolojisi” eğitimi almış olması gerekir. Bu kişi bir yandan insan beyninde, insan ruhunda neler olup bittiğini ayrıntılarıyla inceleyip yorum yapmak; diğer yandan çalışma ortamının dinamiklerini de iyi bilmek zorundadır. Ancak bu donanıma sahip bir uzmanın, hem birey düzeyinde hem de işletme düzeyinde alınacak önlemlere ve çözüm yollarına stratejik bir yaklaşım getirmesi mümkündür.
Mobbing uzmanının görevleri
Mobbing uzmanının birinci görevi araştırma yapmaktır. Bu görevinin amacı; bilinmezi çok, karmaşık ve yeni bir konu olan işyerinde psikolojik taciz olgusuna açıklık getirebilmek; yaşanan mobbing olgularının çeşitli niteliklerine ilişkin veriler toplamak; elde edilen verileri ulusal ve uluslararası düzeyde benzer araştırmaların verileriyle kıyaslamak; böylelikle işyerinde psikolojik taciz hakkındaki bilgilerin gelişmesine ve yayılmasına hizmet etmektir.
İkinci görevi işyerinde psikolojik taciz kurbanlarına yardım etmektir. Mağdurlara, sağlıklarını kazanmalarına yardım etmekten başka, işyerinde ve özel yaşamlarında nasıl davranmaları; çözüme ulaşmak için neler yapmaları gerektiği konularında yol göstermelidir. İşyerinde uğradığı acımasız baskılar ve saldırılar sonucunda özgüvenini, özsaygısını yitirmiş ya da yitirmekte olan bireyi cesaretlendirmeli ve güçlenmesine yardım etmelidir.
İşyerinde psikolojik taciz mağdurunun sağlığının günden güne bozulması söz konusu olduğuna göre, danışılan ve yardım istenen kişinin, mobbing konusunun kişisel ve örgütsel tüm bilgilerine ayrıntılarıyla haiz bir profesyonel olmasına çok dikkat edilmelidir. Aksi takdirde mobbing mağduru, yanlış yönlendirmelerle yaşanılacak zaman yitiminin ağır bedelini sağlığıyla ödemek zorunda kalacaktır. Unutulmamalıdır ki mobbing ve zaman aynı doğrultuda ilerler.
Mobbing uzmanının üçüncü görevi ise, bu konuda bilgilendirme; eğitim vermektir. Bireylerin kendilerini korumaları amaçlı bireysel eğitimler olabileceği gibi, mobbingden korunmak ve/veya olgu ortaya çıktığında mağdurlara yardım sunabilmek amaçlı, işletme düzeyinde eğitimler verilmelidir. İnsan Kaynakları uzmanlarının da bu konuda bilgilendirilip yetiştirilmeleri çok önemlidir.
Tüm bunların yanı sıra her mobbing olgusunun benzersiz olduğu unutulmamalıdır. Yaşanan olgunun, kişiliklerin, uygulamaların farklı olduğu akılda tutulmalıdır. Bu nedenle her bireye yönelik olarak sunulacak öneri ve yöntem de farklı olacaktır.
Sonuç
Mobbingin tamamen işyerinde gerçekleşen bir olgu olduğunu bir kez daha vurgulamak gerekir. Mobbing uzmanı olan kişinin, belirli mesleki konularda bilgi sahibi olması şarttır. Bu hassas konuyla ilgili olarak başta çalışma psikolojisi olmak üzere hukuk, sosyoloji, ergonomi bilimlerine ilişkin ve işyeri hekimliğiyle ilgili bilimsel bilgilerle donanmış olması gerekir.
Bir mobbing danışmanının etkin ve ciddi bir şekilde görevini yerine getirebilmesi için işletmelerden ve sendikalardan tam bağımsız olması gerekir. Danışman, ancak işletme dışından olduğu takdirde yaşanmış veya yaşanmakta olan olguyla ilgili tanı koyabilir; önerilerini sunup müdahalede bulunabilir; mobbingi önlemek veya çözüm getirebilmek amacıyla yorumlarını sunabilir.
Prof. Dr. Pınar Tınaz
Çalışma Psikoloğu
Marmara Üniversitesi İ. İ. Bilimler Fakültesi
Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Bölümü
Yönetim ve Çalışma Psikolojisi Anabilim Dalı Başkanı
p.tinaz@hotmail.com
Şiddet, kurbanın fiziksel ve ruhsal sağlığına, onuruna, kişilik haklarına, işle ilgili bilgi edinme haklarına, iş ortamındaki her türlü iletişim kanallarının işleyişine zarar vermek amacıyla belli aralıklarla ve düzenli olarak yapılan ahlak dışı saldırılarla sergilenir. Sonuçta kurban tarafın alacağı ruhsal, fiziksel, sosyal ve ekonomik zararlar, çok önemli boyutlara ulaşabilir.
Mobbingin uygulandığı bir çalışma ortamı, silah olarak kullanılan psikolojik şiddetin sınır tanımadığı adeta bir savaş alanı olarak kabul edilebilir. Aralarındaki tek fark; saldırgan tarafın, yaptığı kötülükleri bir miktar da olsa gizlemeye çalışmasıdır. Gerçek savaşta olduğu gibi işyerinde psikolojik savaşta da amaç, karşı tarafı daha önce bulunduğu durumdan çok daha savunmasız ve zayıf bir duruma düşürmektir. Bu noktaya ulaşıldığında mobbing kurbanı, ağır psikosomatik hastalık tabloları içinde adeta boğulmuş bir durumdadır. Cehennem gibi algıladığı işyerinden kaçmak istemektedir.
39 derece ateşle soğukta dolaşmak!
Bu noktada kişinin sessiz kalması, yaşadıklarına duyarsızlık ya da ilgisizlik göstermesi veya durumu görmezden gelmeyi tercih etmesi, durumu daha da kötüye götürmekten başka bir işe yaramaz. Eğer mobbing kurbanı, kurban olduğunun farkındaysa, bu ortamdan hemen kaçmalıdır. Zira bu durum; tıpkı ateşiniz 39 dereceye çıktığında inatla soğuk havada dolaşarak ateşinizi artırmanın anlamsızlığına benzer.
Mobbing tanısı koymak ve müdahalede bulunmak
Fiziksel ve ruhsal semptomlar ağırlaşıp kronik bir hal almadan ve tedavisi güç bir sendroma dönüşmeden önce kişinin, öncelikle işyerinde psikolojik taciz kurbanı olup olmadığını anlaması gerekir. Şayet kişi, mobbing kurbanı olduğunun farkında değilse, bu konuda kendisine yardımcı olabilecek bir uzmana başvurma veya işyerinde herhangi bir davranışını değiştirme gereği hissetmeyecektir. Bu noktada konuyla ilgili bilgilendirme ve bilinçlendirmenin ne denli önemli olduğu meydandadır. Aksi takdirde kişi etrafında olan biteni adlandıramadığı gibi, uğradığı zararların farkında olmayıp ileride kendisini bekleyen tehlikeleri de öngörmekten uzaktır.
Dilerseniz bir örnek üzerinden gidelim: Hasta basit bir diş ağrısının ilk evrelerinde doktora gidip tedaviye başlamaz, hastalığının önlemini almazsa, dişin hastalığı kısa sürede ilerler ve tedavisi çok daha güç bir duruma gelir. Tedavi yine de mümkün olsa da, daha uzun bir zaman ve maliyet gerektirir. Tıpkı arıza sinyali veren bir makine gibi… Bu nedenle onarımı olanaksız hale gelmeden o makineyi bir an önce uzmanına götürüp onartmak gerekir.
İşyerinde psikolojik taciz sürecinde de kural aynı şekilde işler; sorunların artmadan ortadan kaldırılabilmesi ancak farkındalığın artırılmasıyla sağlanabilir. Farkındalığa giden yolun açılması ise, yeterli bir bilgilendirme ile mümkündür.
Bu bilgilendirme ve farkındalık sürecinde, mobbing kurbanının yardım almak amacıyla başvurduğu mobbing uzmanının rolü çok önemlidir. Uzmanın, sürecin içeriğini çok iyi anlayabilmesi ve bu olgunun mobbing olup olmadığını mutlak surette analiz edebilmesi gerekir. Mobbingin tanısını koymak ve bu konuda müdahalede bulunmak, son derece hassas bir konudur. Zira mobbingin normal bir çatışmadan, bir cinsel tacizden, bir paranoyadan veya herhangi bir kişilik bozukluğundan ya da fazla iş yükünün getirdiği bir işyeri stresinden ayırıcı tanısının koyulması, her zaman pek kolay olmayabilir. Bir mobbing kurbanına yardım etmek veya ne yapacağı konusunda onu yönlendirmek; bu nedenle kolay değildir.
Yeni bir kavram: Mobbing uzmanı
Mobbing uzmanı, çok yeni bir kavramdır. Bu konuda uzman olan kişinin, tüm dünyada olduğu gibi “örgüt ve çalışma psikolojisi” eğitimi almış olması gerekir. Bu kişi bir yandan insan beyninde, insan ruhunda neler olup bittiğini ayrıntılarıyla inceleyip yorum yapmak; diğer yandan çalışma ortamının dinamiklerini de iyi bilmek zorundadır. Ancak bu donanıma sahip bir uzmanın, hem birey düzeyinde hem de işletme düzeyinde alınacak önlemlere ve çözüm yollarına stratejik bir yaklaşım getirmesi mümkündür.
Mobbing uzmanının görevleri
Mobbing uzmanının birinci görevi araştırma yapmaktır. Bu görevinin amacı; bilinmezi çok, karmaşık ve yeni bir konu olan işyerinde psikolojik taciz olgusuna açıklık getirebilmek; yaşanan mobbing olgularının çeşitli niteliklerine ilişkin veriler toplamak; elde edilen verileri ulusal ve uluslararası düzeyde benzer araştırmaların verileriyle kıyaslamak; böylelikle işyerinde psikolojik taciz hakkındaki bilgilerin gelişmesine ve yayılmasına hizmet etmektir.
İkinci görevi işyerinde psikolojik taciz kurbanlarına yardım etmektir. Mağdurlara, sağlıklarını kazanmalarına yardım etmekten başka, işyerinde ve özel yaşamlarında nasıl davranmaları; çözüme ulaşmak için neler yapmaları gerektiği konularında yol göstermelidir. İşyerinde uğradığı acımasız baskılar ve saldırılar sonucunda özgüvenini, özsaygısını yitirmiş ya da yitirmekte olan bireyi cesaretlendirmeli ve güçlenmesine yardım etmelidir.
İşyerinde psikolojik taciz mağdurunun sağlığının günden güne bozulması söz konusu olduğuna göre, danışılan ve yardım istenen kişinin, mobbing konusunun kişisel ve örgütsel tüm bilgilerine ayrıntılarıyla haiz bir profesyonel olmasına çok dikkat edilmelidir. Aksi takdirde mobbing mağduru, yanlış yönlendirmelerle yaşanılacak zaman yitiminin ağır bedelini sağlığıyla ödemek zorunda kalacaktır. Unutulmamalıdır ki mobbing ve zaman aynı doğrultuda ilerler.
Mobbing uzmanının üçüncü görevi ise, bu konuda bilgilendirme; eğitim vermektir. Bireylerin kendilerini korumaları amaçlı bireysel eğitimler olabileceği gibi, mobbingden korunmak ve/veya olgu ortaya çıktığında mağdurlara yardım sunabilmek amaçlı, işletme düzeyinde eğitimler verilmelidir. İnsan Kaynakları uzmanlarının da bu konuda bilgilendirilip yetiştirilmeleri çok önemlidir.
Tüm bunların yanı sıra her mobbing olgusunun benzersiz olduğu unutulmamalıdır. Yaşanan olgunun, kişiliklerin, uygulamaların farklı olduğu akılda tutulmalıdır. Bu nedenle her bireye yönelik olarak sunulacak öneri ve yöntem de farklı olacaktır.
Sonuç
Mobbingin tamamen işyerinde gerçekleşen bir olgu olduğunu bir kez daha vurgulamak gerekir. Mobbing uzmanı olan kişinin, belirli mesleki konularda bilgi sahibi olması şarttır. Bu hassas konuyla ilgili olarak başta çalışma psikolojisi olmak üzere hukuk, sosyoloji, ergonomi bilimlerine ilişkin ve işyeri hekimliğiyle ilgili bilimsel bilgilerle donanmış olması gerekir.
Bir mobbing danışmanının etkin ve ciddi bir şekilde görevini yerine getirebilmesi için işletmelerden ve sendikalardan tam bağımsız olması gerekir. Danışman, ancak işletme dışından olduğu takdirde yaşanmış veya yaşanmakta olan olguyla ilgili tanı koyabilir; önerilerini sunup müdahalede bulunabilir; mobbingi önlemek veya çözüm getirebilmek amacıyla yorumlarını sunabilir.
Prof. Dr. Pınar Tınaz
Çalışma Psikoloğu
Marmara Üniversitesi İ. İ. Bilimler Fakültesi
Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Bölümü
Yönetim ve Çalışma Psikolojisi Anabilim Dalı Başkanı
p.tinaz@hotmail.com
