0
4857 sayılı Yeni İş Kanunu Sonrasında İş Sağlığı ve Güvenliği hükümlerinin önemi ve OHSAS 18001 Yönetim Sistemi
2.OHSAS 18001 Yönetim Sistemi:
2.1.Genel Bilgi:
İş sağlığı ve güvenliği kavramı, sanayileşme sonrasında işyerlerinde yaşanan kazalar ve ortaya çıkan meslek hastalıkları sebebiyle maddi ve manevi kayıpların yaşanması sonrasında oluşmuştur ve her geçen gün de önemi artmaktadır. İşletmelerde karşılaşılan en önemli İnsan Kaynakları sorunlarından biri, çalışanların güvenli ve sağlıklı bir çalışma ortamına sahip olmamalarıdır. Günümüzde sağlıklı ve emniyetli bir çalışma ortamının hazırlanmasında işletmelere önemli görevler düşmektedir. Zira, çalışma yaşamında birçok risk bulunmaktadır ve bu riskler çalışanlar yanında önemli ölçüde işverenleri de etkilemektedir. Bu nedenle, işletmeler iş kazaları ve meslek hastalıklarının yarattığı maddi ve manevi zararları asgari orana indirebilmek için iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini daha kapsamlı ve sistematik olarak ele almak durumunda kalmaktadırlar. Bu kapsamda işletmelerin iş sağlığı ve güvenliği politikalarını oluşturmaları, işletme içinde risk analizi yapmaları, bu kapsamda organizasyon yapısını gözden geçirmeleri, her düzeyde çalışanların ihtiyaçlarını saptamaları, işletme iş sağlığı ve güvenliği planını oluşturmaları, bu plan dahilinde hedefleri ve yöntemleri belirlemeleri gerekmektedir. Uygulamaları takiben periyodik durum değerlendirmeleriyle hedefler, ulaşma durumu, karşılaşılan sorunlar ve çözümler tanımlanmalıdır.
Mevcut durum göz önüne alındığında tüm yöneticilerin, çalışanlarını ve işi etkileyen sağlık ve güvenlik risklerini analiz etmek ve kontrol altına almak üzere sistematik, sürekliliği sağlanmış bir “Yönetim Programı” uygulaması gerekmektedir. Bu amaçla, uluslararası bazı iş sağlığı ve güvenliği kurumları ile bağımsız denetim firmalarının katkılarıyla 1999 yılında “OHSAS 18001 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi” oluşturulmuştur. Zira, ISO 9001 ve ISO 14001 gibi standartlar kalite ve çevre yönetimleri üzerinde yoğunlaşmış, dolayısıyla işletmelerde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve sürekli iyileştirilerek korunabilmesi için ayrı bir standarda gerek duyulmuştur. Bu şekilde işletmeler, faaliyetleri ve çalışma ortamlarıyla ilgili iş sağlığı ve güvenliği risklerini tespit etmekte, artık iyice kapsamlı bir hale dönüşen hukuki gereklilikleri de dikkate alarak işlevsel risk kontrol yöntemlerini belirlemekte ve uygulamaya sokmaktadırlar. Yapılan araştırmalar sonucunda, sağlık ve güvenlik kültürünün yükselmesinin, çalışanların motivasyonunu ve performansını da artırdığı görülmektedir. OHSAS 18001, bağımsız denetim kuruluşları tarafından işletme bünyesinde yapılan denetim neticesinde belgelendirilebilmektedir.
OHSAS 18001 “İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi” en genel tanımıyla; işyerlerinde işlerin gerçekleştirilmesi esnasında, çeşitli nedenlerden kaynaklanan sağlığa zarar verebilecek kaza ve diğer etkenlerden korunmak ve daha iyi çalışma ortamı sağlamak amacıyla sistemli ve bilimsel bir şekilde tehlikelerin ve risklerin belirlenmesi ve bu tehlikelere ve risklere yönelik önlemlerin alınması çalışmalarının gerçekleştirildiği yaklaşımdır. Türkiye açısından bakıldığında, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili olarak, 4857 sayılı yeni İş Kanunu’na dayanarak ve ilgili Avrupa Birliği yönergeleri dikkate alınarak çıkarılan yönetmelikler bu konuda temel yol gösterici metinler olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu yönetim sistemi, zararla sonuçlanabilecek olası tehlikelerin önceden tespitini ve gerekli önlemlerin alınmasını hedeflemektedir. Böyle bir yönetim sisteminin yürütülmesiyle, iş kazası ve meslek hastalıklarının oldukça yüksek maliyetleri en aza indirilebilmekte, ihracatta Avrupa Birliği’nin birtakım engellemelerine mani olunabilmektedir. İş sağlığı ve güvenliği yönetim sistemi yaşayan bir süreçtir ve sürekli iyileştirme ile her düzeydeki çalışanların tam katılımını amaçlamaktadır. OHSAS 18001, Nisan 2001’de TSE tarafından Türk standardı (TS 18001) olarak kabul edilmiştir.
Ülkemizde iş sağlığı ve güvenliği faaliyetleri genellikle kişisel koruyucuların kullanımını çağrıştırmakta ve geleneksel olarak “ayrıca yapılması gereken iş” olarak algılanmaktadır. Oysa bugün, iş sağlığı ve güvenliği sadece çalışanlara kişisel koruyucu malzemelerin sağlanması ya da ortamda bazı iyileştirici önlemlerin alınması gibi bazı faaliyetlerden ibaret olarak düşünülmemelidir. OHSAS 18001 yönetim standardı öncelikle yönetimin tam taahhüdünü istemektedir. Mümkünse yönetim kurulu üyelerinden birinin sadece iş sağlığı ve güvenliği faaliyetleri ile görevli olması sağlanmalıdır. Üst düzey yöneticiler, iş sağlığı ve güvenliği performansının daha da artması için aktif olarak kendi katılımlarını da göstermelidirler. Ayrıca, her kademede yönetim elemanları iş sağlığı ve güvenliğini üretimin bir parçası olarak kabul etmeli ve bunu kararları, davranışları ile de desteklemelidirler. Bu anlamda, her işletme ulaşılabilir, takvimi yapılmış, yöntemi tanımlanmış iş sağlığı ve güvenliği hedeflerini belirlemelidir. OHSAS 18001 yönetim sistemiyle, çalışanlar, yönetenler ve denetleyenlerin birlikte sorumluluğu getirilmektedir.
2.2.İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi Elemanları:
Bu standart, iş sağlığı ve güvenliğini yönetim sisteminin bir parçası olarak ele almakta ve bu çerçevede şu etaplardan oluşmaktadır:
Politika: İşletmelerin öncelikle bir iş sağlığı ve güvenliği politikası olmalıdır. Bu politikada; yüksek bir iş sağlığı ve güvenliği performansına ulaşma amacı olmalı, yasaların gerektirdiği düzenlemeler içeriğe dahil edilmeli, uygulamaya yönelik uygun ve yeterli kaynak bulunmalı, amaçlar belirlenmeli ve işletme içinde herkesin bilgilenmesine yönelik yayın yapılmalı, çalışanların işbirliği sağlanmalı, belirli aralıklarla gözden geçirme bulunmalı, her seviyede çalışanların uygun eğitimleri aldıklarından emin olunmalıdır.
Planlama: Planlama kapsamında tehlikelerin belirlenmesi, risk değerlendirilmesi ve risk kontrol süreçleri dokümante edilmelidir. Bu kapsamda; tehlikeler belirlenmeli, riskler tanımlanmalı, risk dereceleri tespit edilmeli, mevcut kontrol önlemleri değerlendirilmeli, risk değerlendirmesi aşamalarında proaktif önlemlere ağırlık verilmelidir. Ayrıca, işletme uygulanacak hukuki şartları belirlemeli, bu bilgileri güncelleştirmeli, çalışanları ve diğer ilgili tarafları bilgilendirmelidir. İşletme mümkün olan her düzeyde dokümante edilmiş iş sağlığı ve güvenliği hedeflerini belirlemeli, hayata geçirmeli ve sürekliliğini sağlamalıdır. Hedefler oluşturulurken yasal şartlar dikkate alınmalıdır. Hedefler, iş sağlığı ve güvenliği politikası ile uyumlu olmalıdır.
Uygulama ve işletme: Politikanın uygulanması ve etkin bir yönetim için, yasal yaptırımlar çerçevesinde güvenli aktiviteler yapılması yolunda yönetim yapısı içinde sorumlulukların dağılımı gerçekleştirilmeli, kişiler sorumluluklarını yerine getirebilmeye yönelik gerekli yetki ile donatılmalı, organizasyon yapısına ve büyüklüğüne uygun gerekli kaynaklar sağlanmalı, gerekli eğitimler organize edilmeli, uzmanlardan öneri ve hizmet almaya ve çalışanların katılımlarının sağlanmasına yönelik işlemler yapılmalıdır.
Uygulama ve işletme kapsamında, ihtiyaç olan iş sağlığı ve güvenliği bilinci tanımlanmalıdır. Buna bağlı olarak, gerekli olan eğitimler zamanında ve sistematik olarak düzenlenmeli, kişilerin gerekli bilgileri ve bilinci kazandıklarının ve bunları sürdürdüklerinin değerlendirmesi yapılmalı ve nihayet eğitimler kayıt altına alınmalıdır.
Bunlardan başka, potansiyel acil durum ve olayları ve bu durumda yapılacakları tanımlayan plan ve prosedürler oluşturulmalı, uygulamaya sokulmalı ve süreklilikleri sağlanmalıdır. Hazırlanacak olan acil durum planlarında; potansiyel kaza ve acil durumlar, görev alacak kişiler, tüm personelin yapacakları (taşeron ve ziyaretçiler dahil), tehlikeden uzaklaşma prosedürleri, organizasyon dışı kurumlarla iletişim yöntemleri, yasal kuruluşlarla ve toplumla iletişim yöntemleri tanımlanmalı ve ayrıca ihtiyaç duyulacak ekipmanlar belirlenmeli ve sağlanmalıdır.
Kontrol ve düzeltici faaliyetler: Performans ölçümü ve izleme ile hangi amaçların gerçekleştirilebildiği belirlenir. Yetersizlikler görüldüğü zaman, sebepleri kökten tespit edilmeli ve düzeltilmesi için gerekli düzenlemeler yapılmalıdır. İzleme ve ölçüm sonuçlarının veri kaydı hususuna dikkat edilmelidir. Yapılan planlamaların iş sağlığı ve güvenliği yönetim sistemi için uygunluğu, gereğince uygulanıp uygulanmadığı, politika ve amaçlara cevap verme durumu değerlendirilmelidir. Denetim sonuçları ve alınması gerekli düzeltici önlemler, ilgili tüm kişilerle paylaşılmalı, bu kişiler sağlıklı biçimde bilgilendirilmelidir.
Yönetimin gözden geçirilmesi: İş sağlığı ve güvenliği yönetim sisteminin hedefleri ve politikayı gerçekleştirmek konusunda yeterliliği sistematik olarak gözden geçirilmelidir. Bu kapsamda; iş sağlığı ve güvenliği hedeflerinin sürekli iyileştirme kapsamında revizyonu, kaynakların yeterliliği, teknolojik veya yasal değişikliklerin sistem üzerine etkileri değerlendirilmelidir.
Yrd. Doç. Dr. Serkan Odaman
