10 Soruda Uzaktan Çalışma

Av. Hasan Erdem
İş Hukuku Danışmanı
Yeditepe Üniversitesi Öğretim Görevlisi
İş Hukuku Uzman Arabulucu, Eğitmen

Av. Hasan Erdem, pandemi ile birlikte en çok tartışılan ve merak edilen Uzaktan Çalışma konusunun hukuki yönlerini HRdergi okurları için 10 maddede sıraladı. Özellikle İK profesyonelleri için bir yol haritası niteliğinde bir makale… 

1-Uzaktan çalışma nedir?
 
Uzaktan çalışma, işçinin, iş görme yükümlülüğünü, evinde veya teknolojik iletişim araçları kullanarak işyeri dışında yerine getirmesidir. Yönetmelik uyarınca, çalışanın evi haricinde yapılan uzaktan çalışmanın ancak teknolojik iletişim araçları kullanarak gerçekleştirilebilecektir. Uzaktan çalışma yapılan işin, yönetmelikte belirtilen “uzaktan çalışmanın yapılamayacağı işlerden” olmaması ve ayrıca fiilen uzaktan çalışma yapmaya uygun olması gerekir. Bunun yanı sıra, çalışma tamamen uzaktan olabileceği gibi tarafların kısmen uzaktan çalışma, kısmen işyerinde çalışma şeklinde karma bir çalışma düzeni oluşturabileceğini düşünmekteyiz.

2-Uzaktan çalışmanın kurulması için bir şekil şartı var mıdır? 

Uzaktan çalışma, sözleşmesi yazılı yapılmalıdır. Sözleşmede; 
- işin tanımı,
- yapılma şekli, 
- işin süresi,
(Uzaktan çalışmanın yapılacağı zaman aralığı ve süresi iş sözleşmesinde belirtilmelidir, ayrıca,
Mevzuata aykırı olmamak koşuluyla taraflar çalışma saatlerinde değişiklik yapılabilirler.)

- işin yeri, 
- ücret ve ödenmesine ilişkin konular,
- işveren tarafından sağlanan iş araçları, ekipman, listesi ve ederleri,
- işveren tarafından sağlanan iş araçları, ekipmanın korunmasına ilişkin yükümlülükler, 
- tarafların iletişim kurmasına ilişkin hükümler, 
(iletişimin yöntemi ve zaman aralığı taraflarca belirlenir)
- genel ve özel çalışma şartlarına ilişkin hükümler,
- işin yerine getirilmesinden kaynaklanan mal veya hizmet üretimiyle doğrudan ilgili zorunlu giderlerin tespiti ve karşılanmasına ilişkin hususlar yer almalı,
- korunması gereken verinin tanım ve kapsamı sözleşmede işveren tarafından belirlenmelidir.

3-İşyerinde normal çalışma düzeninden, uzaktan çalışma düzenine geçilebilir mi? 

İşyerinde, normal çalışma düzeninden, uzaktan çalışma düzenine
a)    İşçi ile işverenin anlaşması halinde, 
b)    İşçinin talebi üzerine veya
c)    Zorlayıcı nedenlerle, geçilebilir.

- (a) bendi uyarınca, işçi ile işverenin anlaşması ile uzaktan çalışmaya geçilmesi halinde, tarafların çalışma mevzuatı ve yönetmelik hükümlerine uygun olarak yazılı sözleşme yapmaları gerekir. 
 
- (b) bendi uyarınca, işçinin talepte bulunması ile uzaktan çalışmaya geçilmesi halinde, talebin yazılı olması gerekir. İşçinin talebi, işin ve işçinin niteliği gereği uzaktan çalışmaya uygunluğu ile işveren tarafından belirlenen kıstaslar kullanılarak değerlendirilmeli ve sonucu en geç otuz gün içinde talebin yapıldığı usulle işçiye bildirilmelidir. Talebin kabul edilmesi halinde yazılı sözleşme yapılmalıdır. Uzaktan çalışmaya geçen işçi, yazılı olarak tekrar işyerinde çalışma talebinde bulunabilir. İşveren, söz konusu talebi öncelikli olarak değerlendirmelidir.

- (c) bendi uyarınca işyerinin tamamında veya bir bölümünde, zorlayıcı nedenlerle, uzaktan çalışmaya geçilmesi halinde, geçiş için işçinin talebi veya onayı aranmaz. Zorlayıcı nedenin ise mevzuatta belirlenmiş olması gerekir. Bu doğrultuda pandemi, zorlayıcı neden olarak kabul edilmiş bulunmaktadır.

Ayrıca, uzaktan çalışma düzeninden tam tersine işyerinde normal çalışma düzenine ise, tarafların anlaşması ile veya zorlayıcı nedenin sone ermesi ile geçilebileceği görüşündeyiz. 

4-Uzaktan çalışma yapılamayacak işler nelerdir?

Kesin olarak, uzaktan çalışma yapılamayacak işler;
-Tehlikeli kimyasal madde ve radyoaktif maddelerle veya atıkları ile çalışma,
-Tehlikeli kimyasal madde ve radyoaktif maddelerin işlenmesi, 
-Biyolojik etkenlere maruz kalma riski bulunan çalışma işlemlerini içeren işlerdir.
Takdiri olarak, uzaktan çalışma yapılamayacak işler;
-Kamu kurum ve kuruluşlarınca ilgili mevzuatına göre hizmet alımı suretiyle gördürülen işler ile,
-Millî güvenlik açısından stratejik önemi haiz birim, proje, tesis veya hizmet işlerinde, 
uzaktan çalışma yapılamayacak işler, birim, proje, tesis veya hizmetten sorumlu olan veya hizmeti alan kamu kurum ve kuruluşunca belirlenir.
Ayrıca, işin mahiyetinin fiilen uzaktan çalışma yapmaya uygun olması gerekir.

5-İşverenin verilerin korunmasına ilişkin yükümlülüğü nedir?

İşveren; uzaktan çalışanı, işyerine ve yaptığı işe dair verilerin korunması ve paylaşımına ilişkin olarak, işletme kuralları ve ilgili mevzuat hakkında bilgilendirmek ve verilerin korunmasına yönelik gerekli tedbirleri almakla yükümlüdür.

Uzaktan çalışan işçinin de kişisel verilerinin korunması amacıyla işveren tarafından belirlenen işletme kurallarına uyması gereklidir.

6-Çalışma mekânının düzenlenmesi ve üretim giderlerinin karşılanmasında sorumluluk kime aittir?

Uzaktan çalışmanın yapılacağı mekân ile ilgili olarak gerekli olması halinde, gereken düzenlemeler iş yapılmaya başlamadan önce tamamlanmalıdır. Düzenlemelerin maliyetlerinin karşılanma şekli, işveren ile uzaktan çalışan tarafından birlikte belirlenir. 

İşin yerine getirilmesine bağlı olarak, mal veya hizmet üretimiyle doğrudan ilgili zorunlu giderlerin belirlenmesine ve karşılanmasına ilişkin hususlar iş sözleşmesinde belirtilir.

Ancak giderlerin çalışan ve işveren tarafından birlikte belirlenmesine yönelik düzenleme, çalışma mevzuatının işçiyi koruyucu hükümlerine aykırılık teşkil etmemelidir.

7-İşverenin iş araçlarının ve malzemenin teminine ilişkin yükümlülükleri nelerdir?

Mal ve hizmet üretimi için gerekli malzeme ve iş araçlarının işveren tarafından sağlanması esastır. Ancak aksi sözleşme ile kararlaştırılabilir. 

İş araçlarının işveren tarafından sağlanması halinde, teslim tarihi itibariyle, iş araçları listesi, işveren tarafından yazılı olarak işçiye teslim edilerek, çalışanın imzasını içeren bir nüshası özlük dosyasında saklanmalıdır. İş araçlarının listesi, iş sözleşmesi veya eki olarak düzenlenirse ayrıca yazılı belge düzenlenmesi gerekmez. Malzeme ve iş araçlarının kullanım esasları ile bakım ve onarım koşulları açık ve anlaşılır bir şekilde uzaktan çalışana bildirilir. 

İş araçlarının sağlanmasının sözleşme ile taraflara yüklenmesinin kararlaştırılması durumunda, işçiye yüklenecek kısmın, işçiye ek külfet yükleyecek nitelikte olmaması gerektiği, aksi takdirde işçinin işverenin (şarta bağlanması sebebi ile) iş verme yükümlülüğüne aykırı davrandığını ileri sürebileceğini düşünmekteyiz.

8-İşverenin iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin yükümlülükleri nelerdir?

 İşveren, uzaktan çalışma konusu ve yapılan işin niteliğini dikkate alarak, iş sağlığı ve güvenliği önlemleri konusunda, uzaktan çalışanı
-bilgilendirmekle, 
-gerekli eğitimi vermekle, 
-sağlık gözetimini sağlamakla ve 
-sağladığı ekipmanla ilgili gerekli iş güvenliği tedbirlerini almakla yükümlüdür.

9-Uzaktan çalışmada fazla mesai olur mu?

Yönetmelik uyarınca, fazla çalışma işverenin yazılı talebi üzerine, işçinin kabulü ile mevzuat hükümlerine uygun olarak yapılmalıdır.

Öte yandan görüşümüze göre, işin yapılması, mesai saatlerini aşar şekilde fazla mesai ile sonuçlandığında da işverenin yazılı talebi olmasa dahi çalışanın fazla mesai hakkı doğacaktır. Bu doğrultuda, işverenin işin bitirilmesine yönelik genel anlamdaki direktif ve talepleri de ‘işverenin yazılı talebi’ kapsamında değerlendirilebilecektir. Örneğin, mesai saatleri dışındaki, işin yürütümü kapsamındaki telefon görüşmeleri, e-postalar fazla mesai oluşturacak ve bu yazışmalar aynı zamanda ispat aracı olacaktır. 

10-Uzaktan çalışmada iş kazaları nasıl belirlenecektir?

İş Kazasının tanımı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu uyarınca,
- Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada,
- İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle,
- Sigortalının, görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda,
- Emziren kadın sigortalının, iş mevzuatı gereğince çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda, 
- Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında, 
 meydana gelen ve 
- Sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen engelli hâle getiren olay olarak tanımlanmıştır. 

İş Sağlığı ve İş Güvenliği Kanunu uyarınca, ise iş kazası, işyerinde veya işin yürütümü nedeniyle meydana gelen, ölüme sebebiyet veren veya vücut bütünlüğünü ruhen ya da bedenen engelli hâle getiren olay olarak tanımlanmaktadır. 

Uzaktan çalışanın, evinde veya uzakta farklı bir yerde çalıştığı esnada meydana gelen kaza, iş kazası açısından “işyerinde bulunma” tanımına uygun değildir. Uzaktan çalışma açısından değerlendirdiğimizde, özellikle evden çalışmada temel iş kazası tespit kriteri, “işveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle” meydana gelen kazalar şeklinde olacaktır. Bu kriterin nedensellik olgusuyla birlikte irdelenerek, meydana gelen kazanın işveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle gerçekleşip gerçekleşmediğinin değerlendirilmesi gerekecektir. Örnek vermek gerekirse, mutfakta kendine çay koyan bir (ev) uzaktan çalışanın uğradığı kaza, işyerinde meydana gelmediği gibi işin yürütümüyle de ilgili olmadığı için iş kazası sayılmayacak, buna karşın bilgisayarda işyeri ile yazışma yaparken gerçekleşen elektrik çarpması ise işin yürütümü esnasında meydana geldiği için iş kazası sayılacaktır.