0
Yıllık Ücretli İzin Hakkı
Çalışana yıllık ücretli izin hakkı tanınması gerek kamu kesimi ve gerekse özel kesimin çalışma hayatını düzenleyen kanunların tamamında kurum olarak yer almaktadır. Bu yazıda 1475 Sayılı İş Kanunu’nun yıllık ücretli izine ilişkin hükümlerini ele alacağız. Esasen Deniz İş Kanunu ve Basın İş Kanunu gibi diğer Kanunlar’daki hükümler de pek farklı değildir.
1 YILLIK ÜCRETLİ İZİN HAKKININ KAZANILMASI
Yıllık ücretli izin konusu, İş Yasası’nın 49 60. maddelerinde yer almaktadır.
İşe girilen günden itibaren deneme süresi de dahil olmak üzere, en az bir yıl çalışmış olanlar, yıllık ücretli izine hak kazanırlar. Başka bir deyişle yıllık ücretli izin hakkı, işe giriş tarihini takip eden bir yılın sonunda doğmaktadır. Örneğin 1 Haziran 1998 tarihinde işe başlayan bir işçi, normalde 1 Haziran 1999 tarihinde ücretli izin hakkına kavuşmaktadır. Bir dahaki izin hakkı da bu tarihte doğmaktadır.
Yıllık ücretli izin hakkının iktisabında, takvim yılı esası geçerli olmayıp, bu hakkın başlangıcı olarak işe giriş tarihi esas alınır.
Yıllık ücretli izine hak kazanmak için gerekli bir yılın hesabında, işçilerin aynı işverenin bir veya çeşitli işyerlerinde çalıştıkları sürelerin birleşti rilmesi gözönünde bulundurulur. Başka bir deyişle, gerekli bir yıllık çalışmanın, aynı işyerinde geçmesi zorunlu olmayıp aynı işverene ait olması yeterlidir.
İşçinin çalıştığı sürenin hesabında, işverenin 1475 Sayılı Yasası’na tabi olmayan işyerlerinde geçen süreler de dikkate alınır.
Aynı işverene ait işyerinde aralıklı olarak çalışan işçinin, önceki çalışmaları da izin hakkının kazanılabilmesi için gerekli bir yılın hesabında gözönüne alınır. Örneğin bir işverenin yanında 8 ay çalıştıktan sonra ayrılan bir işçi, aynı işverenin yanında yeniden işe girerse, bu işçi yeniden işe girdikten 4 ay sonra izin hakkına kavuşur.
1475 Sayılı İş Yasası’nın 51. maddesinde sayılan ve çalışanın kısa süreli olarak işten ayrılmasını gerektiren haller (kaza, hastalık, doğum, seferberlik hizmeti gibi haller), yıllık ücretli izin hakkının hesabında çalışılmış gibi sayılır.
2 YILLIK ÜCRETLİ İZİN SÜRESİ
İşçilerin kullanabileceği yıllık ücretli izin süresi, işçilerin kıdemine göre Yasa’da belirtilmiştir (İ.Y. mad. 49).
Yukarıda belirtilen süreler alt süreler olup, bu süreler toplu iş sözleşmeleri veya hizmet sözleşmeleri ile artırılabilir. Birçok işyerinde toplu iş sözleşmeleri ile işçilere ve toplu iş sözleşmesine tabi olmayan kapsam dışı personele de hizmet sözleşmeleri veya prensip olarak şirketin genel bir uygulaması şeklinde, bu sürelerin üstünde yıllık ücretli izin verilmektedir.
Yıllık ücretli izin iş günü olarak verildiğinden, izin süresine rastlayan ulusal bayram, hafta tatili ve genel tatil günleri izin süresinden sayılmaz (İş Y. 52).
18 ve daha küçük yaştaki işçilere verilecek yıllık ücretli izin 18 günden az olamaz.
Yıllık ücretli izin hakkı vazgeçilmeyen bir hak olup, kullanıldığının ispatı işverene aittir.
Niteliklerinden ötürü bir yıldan az süren mevsim ve kampanya işlerinde çalışanlar yıllık ücretli izin haklarından yararlanamazlar. Ancak 1 yıl veya daha uzun süren mevsim ve kampanya işlerinde çalışan işçilere ise, yıllık iznin verilmesi gerekir.
İşyerinin el değiştirmesi veya başkasına geçmesi bu işyerinde çalışan işçilerin yıllık ücretli izin haklarını ortadan kaldıramaz.
3 YILLIK ÜCRETLİ İZİNİN UYGULANMASI
İşçi her hizmet yılına karşılık, yıllık iznini gelecek hizmet yılı içinde kullanır.
Yıllık ücretli izin süresi, işveren tarafından bölünemez. Ancak işyerindeki kıdemi 5 yıldan fazla olanlar için, tarafların rızası ile bir bölümü 12 günden az olmamak üzere ikiye bölünebilir. Bu takdirde işveren işçiye 7 günden fazla ücretsiz yol izni vermek zorunda değildir (İş Y. 52).
İşçi, işyerinin bulunduğu yerden başka yerde iznini geçirecekse, talep etmesi halinde işveren işçiye 7 güne kadar ücretsiz izin vermek zorundadır.
İşveren tarafından yıl içinde verilmiş bulunan başka ücretli, ücretsiz gibi izinler yıllık izne mahsup edilemez.
Yıllık izin kullanırken işçinin rapor alması halinde, bu durum işverene bildirilir. Rapor bitiminde işbaşı yapılır, raporla çalışan yıllık ücretli izin süresi kadar yıllık ücretli iznini uzatamaz.
4 İZİN ÜCRETİ
İşveren yıllık ücretli izine ayrılan işçinin yıllık ücretli izin ücretini, izine başlamadan önce peşin olarak veya avans olarak ödemek zorundadır. Bu ödeme avans olarak yapılabilir.
İşçiye izin süresince ödenecek ücret çıplak ücrettir. Yani yıllık ücretli izne ilişkin ücretin hesabında, fazla mesai ücretleri, primler, ikramiye, sosyal yardımlar ve benzeri ödemeler dikkate alınmaz.
Yıllık ücretli iznini kullanmakta olan işçinin bu süre içerisinde bir işte çalıştığı anlaşılırsa, bu izin süresi için kendisine verilen ücret, işveren tarafından geri alınabilir.
Hizmet Sözleşmesi, işveren tarafından veya bizzat işçi tarafından feshedilirse, işçinin hak edipte henüz kullanamadığı yıllık izin süresine ilişkin izin ücreti, akdin sona erdiği tarihteki çıplak ücreti üzerinden ayrıca ödenir. Yıllık ücretli izin hakkından vazgeçilemeyeceği için, ait olduğu yılda kullandırılmalıdır.
İznini kullanmayan personele bu izni karşılığında ücret ödenmesi mümkün değildir. Kullanılmayan izinlere ait ücret, ancak iş sözleşmesinin (işçi veya işverence) feshedilmesi halinde ödenebilir.
İş Y. 59. maddesi hükmüne göre, yıllık ücretli izin süresi için ödenecek ücretler üzerinden iş kazaları ve meslek hastalıklarına ait primler hesaplanmayacak, diğer sigorta primlerinin ise işçi ve işverenler yönünden hesaplanması ve ödenmesine devam olunacaktır.
Yıllık ücretli izin ihbarı öneli ve iş arama izninin içine sokulması mümkün değildir.
SONUÇ
Yıllık ücretli izin, bir yıllık çalışma süresini tamamlamış bir personelin, dinlenme gereksiniminin karşılanması için tanınmış yasal bir haktır. İzin süresince kişinin çıplak ücreti işlemeye devam eder.
Personelin bu hakkını ait olduğu yılı izleyen yılda kullanması zorunlu olup, vazgeçilemez, devredilemez ve iş akdinin feshi dışında paraya çevrilemez.
Kullanılmayan yıllık ücretli izin hangi yıla ait olursa, işçinin ayrıldığı tarihteki çıplak ücreti üzerinden hesaplanır.
(Sn. Nuri Değer’in, Ocak 1999 tarihli Yaklaşım Dergisi’nde yayınlanan Yıllık Ücretli İzin Uygulaması eserinden yararlanılmıştır.)
Av. Egemen Gürsel ANKARALI
Tel: 0.212.225 22 75
