0
SA 8000 Başarısına Giden Yol
YEŞİM Tekstil, dünyanın önde gelen markalarına sahip şirketler için hazır giyim eşyası ve ev tekstili üretimi yapıyor. Global ölçekte faaliyet gösteren bu şirketler; toplumun kurumsal sosyal sorumluluk beklentisini algılıyor, analiz ediyor ve iş yapma şekillerinin ayrılmaz bir parçası haline getiriyor. Kendileri için üretim yapan firmalardan fiyat, kalite ve zamanında teslim beklentilerine, sosyal uygunluk gereklerinin yerine getirilmesini de eşit önemde bir kriter olarak ekliyorlar.
1983 yılından bu yana sektörde faaliyet gösteren YEŞİM Tekstil, mevcut altyapısını bu beklentilere cevap verecek şekilde gözden geçirdi, yeniden yapılandırdı ve müşterinin beklentilerini karşılamanın yanı sıra en prestijli sosyal uygunluk belgesi olan SA 8000 ile sertifikalandırdı.
Bu makalede sizlere, YEŞİM Tekstil’de bu süreçte yaşananları aktarmaya çalışacağız. Dilerseniz SA 8000’in ayrıntıları ile başlayalım.
SA 8000 nedir?
SA 8000 standardı işyerlerinde insani bir çalışma ortamının oluşturulmasına yönelik saygın, kapsamlı ve etkin bir araç olup Social Accountability International (SAI) tarafından geliştirilmiştir. SAI; gönüllülük esasına bağlı denetlenebilir bir standard geliştirme, uygulama ve gözetme amacıyla kurulmuş, ABD menşeli ve kar amacı gütmeyen bir kuruluştur.
SA 8000 temel olarak Uluslararası Çalışma Örgütü ILO’nın konvansiyonlarını ve İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi ve Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Deklarasyonu gibi uluslararası insan hakları araçlarını temel almaktadır. SA 8000 gönüllü bir uygulamadır ve denetimi SAI tarafından yetkilendirilmiş bağımsız denetçi kuruluşlar tarafından yapılır.
Kurumsal Sosyal Sorumluluk - Sosyal Uygunluk
Kurumsal Sosyal Sorumluluk; kuruluşların ürün ve hizmetlerini gerçekleştirme aşamasında ve bu gerçekleştirmenin sonucunda fakirlik, insan hakları ihlali gibi “sosyal kötülüklerin” azaltılmasına; eğitim seviyesinin yükseltilmesine; çevre kirlenmesinin önlenmesine, biyolojik çeşitliliğin korunmasına ve yaşamın sürdürülebilirliğini sağlayan ortamlar yaratılmasına katkıda bulunması olarak özetlenebilir.
Şirketler altyapılarını oluşturur ve faaliyetlerini planlarken ticari hayatın gereklerinin yanı sıra yukarıda özetle verilen sosyal ve ekolojik boyutları da dikkate almalıdır. Kurumsal sosyal sorumluluk kavramı yaygınlaştıkça ve toplumların bu yöndeki bilinç düzeyleri ve beklentileri arttıkça kuruluşların sürdürülebilirlikleri bu üç boyutu birlikte ele alma düzeyleri ile doğrudan ilişkili hale gelmiştir.
SA 8000 şartları nelerdir?
İşyerlerinde olması hedeflenen insani çalışma koşullarının varlığı aşağıda verilen kriterler çerçevesinde değerlendirilir:
1. Çocuk İşçilik: 15 yaşın altında işçi çalıştırılamaz; 18 yaşın altındaki çalışanlarda kanunda kendileri için belirtilen çalışma saatlerine uyulur; sahada çocuk işçi çalıştığının belirlenmesi durumunda, çocuğun eğitimini tamamlamasına imkan vermek üzere alınacak önlemler önceden tesbit edilir
2. Zorla çalıştırma: Hiç kimse zorla, mahkumiyet karşılığı veya borç senedi düzenlenerek çalıştırılamaz, işveren veya işçi temin eden firmalar tarafından çalışanların kimliklerine el konamaz. Ödemeler ya çalışanın kendisine işyerinde nakit olarak yapılır veya banka hesabına yatırılır. Üçüncü şahıslara hiçbir şekilde ödeme yapılamaz
3. İş Sağlığı ve Güvenliği: Emniyetli ve sağlıklı bir işyeri ortamı sağlamak, kaza ve yaralanmaları önlemek için tüm önlemler alınır. İşyeri sağlık ve güvenlik riskleri belirlenir ve gerekli önlemler alınır. Çalışanlara düzenli olarak ve özellikle kendi faaliyet alanları ile ilgili olarak iş sağlığı ve güvenliği eğitimleri verilir. Tuvalet ve temiz içme suyu ihtiyacı karşılanır.
4. Birlik Oluşturma ve Toplu Pazarlık Özgürlüğü: Çalışanların sendika üyesi olma ve toplu pazarlık haklarına saygı gösterili. Bu özgürlüklerin kanunla yasaklandığı ülkelerde bu hakların sağlanması için paralel yöntemler oluşturulması gerekir.
5. Ayrımcılık: Çalışanlar ırk, kast, etnik köken, din, özürlülük, cinsiyet, cinsel tercih, sendika üyeliği veya politik tercih veya yaş gibi nedenlerle ayrımcılığa tabi tutulamaz.
6. Disiplin: Kurumsal cezalandırma, fiziksel veya psikolojik ve sözlü kötü muamele uygulanamaz
7. Çalışma Saatleri: Ülke yasalarına uyum şart olmakla birlikte haftalık normal çalışma saati hiç bir durumda 48 saati geçemez. Çalışanların yedi günde en az bir gün tatil yapmaları şarttır. Fazla mesaide gönüllülük esası aranır , fazla mesai ücreti kanuna uygun biçimde ödenir ve haftalık fazla mesai 12 saati aşamaz. Toplu sözleşmenin bir parçası olması durumunda fazla mesai zorunluluk olabilir.
8. Ücretler ve Ödemeler : Standard ortalama ücret (fazla mesai hariç) yasal ve endüstriye özgü standardları karşılamalı ve çalışanın ve ailesinin temel ihtiyaçlarını karşılayacak düzeyde olmalıdır. Disiplin nedeniyle ücret kesintisi uygulanamaz.
9. Yönetim Sistemi: Belgelendirmeyi düşünen kuruluşların basit uygunluk uygulamalarının ötesine geçmesi ve bu standardı şirketin diğer yönetim sistemleri ve uygulamalarıyla entegre edecek bir yönetim sistemi kurması gerekir.
SA 8000 uygulamasını ayrıcalıklı yapan maddeler
SA 8000 standardının uygulanmasını güç hale getiren ve bu güçlüklerin aşılması ve belge alınması sırasında sağlanan prestijin bu ölçüde fazla olmasını sağlayan üç temel kriter şöyle sıralanabilir:
Birlik Oluşturma ve Toplu Sözleşme Özgürlüğü
Asgari ücretin değil “asgari yaşam standardı ücreti”nin sağlanması (bu ücret ülkemizde sendikalar veya bazı resmi kurumlar tarafından hesaplanarak ilan edilen fakirlik sınırı ücretidir)
Sadece belgelendirilen kuruluşu değil bu kuruluşun mal ve hizmet temin ettiği fason ve tedarikçilerinin sosyal uygunluk uygulamalarını kapsamasıdır
YEŞİM: Global ve ulusal ölçekte değerlendirme
Hazır giyim sektöründe dünyanın en büyük firmalarının üretim ortağı olan YEŞİM’in rakipleri asgari ücretin 15-20 dolar seviyesinde olduğu ülkelerdir. Türkiye’de asgari ücret bu rakamların 15-20 katı iken; asgari ücreti değil de asgari yaşam standardını sağlamak göz ardı edilemeyecek bir sosyal uygunluk başarısıdır.
Türkiye’de kayıt dışı istihdamın en yoğun olduğu iki sektörden biri tekstil diğeri tarımdır. Değişik kaynaklara göre bu oran %50’lerden %70’lere kadar değişmektedir. Sigorta yapılmadan çalıştırılan, dolayısıyla vergisi de ödenmeyen, sadece asgari ücret kadar net ödeme yapılan bir işçinin işverene maliyeti ile YEŞİM arasında asgari ücret düzeyindeki fark %90’dır. Bu fark tahmin edileceği gibi sigorta primi ve verginin yanı sıra toplu iş sözleşmesi gereği verilen ikramiye ve erzak yardımından kaynaklanmaktadır. Global ölçekte çok düşük asgari ücretin geçerli olduğu ülkelerle rekabetin üzerine ülke içinde kayıt dışı istihdamdan kaynaklanan haksız rekabet eklendiğinde SA 8000 standardının gereklerinin yerine getirilmesinin güçlükleri çok daha net ortaya çıkmaktadır.
YEŞİM sadece bir hazır giyim kuruluşu olmayıp iplikten başlayarak kumaşın örüldüğü, boyandığı ve sonra hazır giyim veya tekstil ürününe dönüştürüldüğü, 4000’e yakın çalışanı olan entegre bir tesistir. Fason üreticileri ile toplam 7-8 bin civarında kişiye istihdam sağlamaktadır. Bu büyüklükte bir tesiste, sektörün neredeyse kabullenilmiş bir gerçeği olan fazla mesailerin sınırlanması başta olmak üzere sosyal uygunluk koşullarının sağlanması ve bu koşulların fason üreticilerinde de yakından takibi ve geliştirilmesi tek başına faaliyet gösteren bir hazır giyim tesisine oranla çok daha güçtür.
Sosyal uygunluk yapılanmasında izlenecek yol
Sosyal Uygunluk gereklerini yerine getirmek üzere bir yapılanma planlayan şirketlere aşağıdaki işlem adımları önerilebilir:
Üst yönetim taahhüdünün sağlanması
Sosyal Uygunluk konularından bir bütün olarak sorumlu olacak kişinin belirlenmesi
Standardın veya müşterilerin talep ettiği sosyal uygunluk şartları ile mevcut durum arasındaki açığı ortaya çıkaracak bir öz değerlendirme yapılması
Belirlenen eksiklerle ilgili aksiyon planları yapılması; bu planlarda tüm aksiyon kalemlerinin sorumlusunun ve termin tarihinin belirtilmesi
Sistemin dokümante edilmesi, hangi sosyal uygunluk gereğinin kim tarafından ve nasıl karşılandığı, hangi eğitimlere ihtiyaç olduğu, hangi kayıtların tutulması gerektiğinin belirtilmesi
Performans kriterleri belirlenmesi ve bu kriterler için hedefler konması
Özellikle sistemin kuruluş aşamasında en az iki ayda bir üst yönetim tarafından gözden geçirme toplantılarının yapılmasının sağlanması
Yakın takip
Eğitim ihtiyacı
Sosyal Uygunluk sisteminin kurulması ve sürdürülmesi sırasında çok yoğun bir eğitim ihtiyacı ortaya çıkar. Bu eğitimlerin bir kısmı dış kaynaklardan sağlanabilirse de özellikle şirketin sosyal uygunluk uygulamalarının tüm çalışanlara anlatılması şirket çalışanları tarafından etkin biçimde sağlanabilir.
Denetim nasıl gerçekleştirilir?
SA 8000 standardının gereklerini yerine getiren ve bu gereklerin koordinasyonunu bir yönetim sistemi ile sağlayan şirketler belgelendirme için SAI tarafından yetkilendirilmiş belgelendirme kuruluşlarına başvurur. Belgelendirme kuruluşu şirketin çalışan sayısına ve fiziki büyüklüğüne bağlı olarak bir denetim süresi tayin eder ve denetim ekibini belirler. Denetim programı önceden şirkete gönderilir. Bu denetim sırasında tüm dokümanlar incelenir, üst yönetim başta olmak üzere gerekli görülen tüm kişilerle görüşülür. Ücretler ve ödemeler ve fazla mesailerle ilgili kayıtlar incelenir. Eğitim kayıtları ve eğitimlerin yeterliliği gözden geçirilir. Saha denetimi yapılarak iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin mevcut olup olmadığı yerinde gözlemlenir. Tüm departmanları ve vardiyaları temsil edecek şekilde işçi görüşmeleri yapılır. Değişik kişi ve kademelerle yapılan görüşmelerde çapraz kontrol yöntemleri uygulanır. İşyeri sendika temsilcileri ve bölgedeki sendika temsilciliği ile görüşülür. Varsa bölgedeki farklı görüş ileri sürebilecek sivil toplum kuruluşlarının görüşleri alınır.
Bu denetim sonucunda önemli bir ihlalin göstergesi olan “majör” bir uygunsuzluk yoksa şirket belgelendirme için önerilir. Olası “minör” uygunsuzluklar için aksiyon planı istenir ve belgelendirme önerisi bu aksiyon planı gönderildikten ve denetim ekibi tarafından kabul edildikten sonra yapılır.
Yeşim uygulaması
YEŞİM denetimi, INTERTEK tarafından 4 kişilik bir denetim ekibini üç gün çalışması ile gerçekleştirilmiş, üst yönetim ve orta yönetim kadrolarının dışında toplam 107 işçi ile görüşme yapılmıştır. 18-19-20 Nisan tarihlerinde yapılan denetim sonrasında YEŞİM Tekstil’in SA 8000 belgesi 11 Mayıs 2005 tarihinde verilmiştir. Bu belgenin geçerlilik süresi üç yıl olup her altı ayda bir takip denetimleri yapılacaktır.
Paylaşım ve yaygınlaştırma
YEŞİM Tekstil, belgelendirme sürecini ve belge başarısını mümkün olan en yaygın biçimde toplumla paylaşmış; bu başarıyı paylaşırken dikkatleri çalışma hayatında sosyal uygunluk gereklerine çekmiş, Türkiye hazır giyim sektörünün bu konudaki çıtasını yükseltmiştir.
Yasemin Başar - Yeşim Tekstil
Sosyal Uygunluk Müdürü
