0
Franchise Sözleşmesi
Franchising ilk ortaya çıktığı zamanlarda; imtiyaz, vergi ve gümrüklerden muaf tutulma anlamında kullanıldığı ve daha çok Fransa’da kullanılan bir sistem olduğu anlaşılır. Bugünkü anlamda ilk klasik Franchise sistemi 19 y.y. sonlarında A.B.D.’de görülmüştür. 1863 yılında dikiş makineleri üreten Singer Seving şirketinin belli bölgelerde şirket adını ve markasını kullanarak ürünlerinin bağımsız satım hakkını, bağımsız çalışan gezici tacirlere bırakması, franchising olarak nitelendirilmiştir. Daha sonra otomobil, akaryakıt ve meşrubat üreticileri benzer yollar izlemişlerdir.
Tarihi süreç içerisinde ve özellikle ikinci dünya savaşından sonra teknolojinin ilerlemesi, üretim ve rekabetin artması ile klasik satış sürüm metodları yeterli olamamıştır. Artan üretimin bu metodlarla geniş tüketici kitlelerine sunulması, büyük finansman ve personel sorunlarını beraberinde getirmiştir. Bu durumda varlığını kaybetme tehlikesi içindeki küçük ve orta ölçekli işletmeler; tanınmış ve organizasyon içindeki büyük işletmeler ile işbirliği yapma gereği duymuştur. Diğer taraftan kaliteli ve yaygın hizmetleri içeren markaları tercih eden tüketiciler, bu mal ve hizmetleri gittikleri heryerde bularak, bunlarla birlikte sunulan servis, bakım, FRANCHISE SÖZLEŞMESİ Onarım gibi hizmetleri veren markaları daha çok talep etmeye başlamışlardır. Tüketicinin seçici olması ve bilinçlenmeye başlaması işletmeleri değişik satış ve sürüm sistemleri arayışı içine sokmuştur. Tüketicilerin bu tür taleplerinin karşılanması ve böylece işletmecilerin kazançlarının da güvence altına alınabilmesi konusunda en elverişli sistem; üretim pazarlama ve dağıtım süreçlerini kapsayan, bunları kontrol eden, aralarında uyum ve işbirliğini sağlayan sürüm sistemi özelliğine sahip Franchise sistemi olmuştur.
Ülkemizde henüz çok yeni olan ve 1980’lerden itibaren uygulanmaya başlayan Franchising; yabancı ve yerli işletme olmak üzere yaklaşık 100 sistem olarak yaygınlaşmıştır. Ülkemizde Franchise sisteminden özellikle hazır giyim, yiyecek, otelcilik, alkolsüz içecekler, güzellik malzemesi, bilgisayar, temizlik, çocuk kitapları, özel postane, baskı ve dizayn, emlakcılık, saat satıcıları, deri giyim ve mobilya üreticileri yararlanmaktadır.
UNSURLARI
Franchise Sözleşmesi’nin kanunlarımızda tanımı yoktur. Ancak sözleşme özgürlüğü ilkesi sınırları içinde tarafların aralarında yapacakları yazılı sözleşmeler ile konu ve içerik serbestçe belirlenebilir. (Ahlaka, adaba ve genel hukuk ilkelerine aykırı olmamak ve konusu imkansız olmamak kaydı ile) Franchise Sözleşmesi de bu ilkeler ışığı altında serbestçe düzenlenebilir. Franchise Sözleşmesi, taraflar arasında düzenlenen bir paket sözleşmedir. Yani içinde birçok sözleşmeyi birarada barındırabilir. Bu açıdan bakıldığında Franchise sözleşmesi kanunda tanımlanmamış olmakla birlikte; içinde kanunda yazılı birçok sözleşme şeklini barındırabilmektedir.
Franchise sözleşmesi, sürekli borç ilişkisi içeren bir sözleşmedir. Franchise Sözleşmesi’nde Franchise alanın sürümü artırma yükümü; Franchise verenin Franchise alana sürekli yardım etme, sınai mülkiyet haklarını kullandırma, tavsiyelerde bulunma yükümleri sözleşme süresince devam eden yükümlülüklerdir. Bu yükümlülüklerin ifası tek bir hareket, tek bir eylem ile gerçekleşmez, uzun veya kısa önceden belirlenen belli bir zaman dilimi içersinde tarafların sürekli faaliyette bulunmalarını gerektirir.Bu özellik sözleşmeye süreklilik kazandırır.
Franchise sözleşmesi bir çerçeve sözleşmesidir. Çerçeve sözleşmesi taraflar arasında bağımsız temel yükümlülüklerin hukuki çekirdeğini içeren kendine özgü bir sözleşmedir ve taraflara daha sonra yapılacak ekonomik anlamda tamamlayıcı diğer sözleşmeleri yapma hakkını verir veya borcunu yükler.
Çerçeve sözleşme taraflar arasında sürekli bir ilişki kurar ve tamamlayıcı tek tek sözleşmeler yapılmadan da temel yükümlülükler doğar. Bu yönü ile ilerde yapılacak sözleşmelere bir hazırlık niteliğinde olan ön sözleşmelerden ayrılır. Örneğin; Franchise konusu olan mal ve hammaddelerin çeşidi, bunların ne kadar ve kimden alınması gerektiği, sürümü, koruma yolları gibi hususlar, Franchise Sözleşmesi’nde sadece genel hatları ile tesbit edilir. Bu yükümlülüklerin ayrıntıları sonradan çerçeve sözleşmesini tamamlayan ek sözleşmeler ile belirlenir. Bu sözleşmeler, yardımcı ve tamamlayıcı sözleşmeler olarak ifade edilir ve çerçeve nitelikteki Franchise Sözleşmesi’nde belirlenen genel ilkeler gözönünde bulundurularak yapılır.
Hizmet Franchisingi Sözleşmeleri’ nde de, sözleşme ile tarafların hak ve yükümlülükleri, ilk önce genel hatlarıyla belirlenir; eğitim düzenlemeleri, işletmenin donanımı için gerekli malların teslimi konusundaki sözleşmeler, sonradan ayrıca yapılır. Franchise verenin koruma ve donanım yükümleri sözleşmede her ne kadar detaylı olarak düzenlenmiş gibi görünse de, sözleşme kurulduktan sonra gelişen pazar şartları, sürekli değişen koruma ve donanım ilkelerinin (örneğin; Franchise alanın personelinin eğitimi ve işletmenin donanımı) yeni şartlara uyarlanmasını gerekli kılar. Bu ise sonradan yapılacak tamamlayıcı sözleşmelerle gerçekleşir.
Franchise alan kendi ad ve hesabına çalışan bağımsız bir işletmecidir. Franchise alanın Franchise verenin talimatları ile bağımlı olması, kontrollerine katlanması, hatta bazen sözleşme konusu malların satış fiyatının franchise verence belirlenmesi ve işletme muhasebesinin onun tarafından tutulması, franchise alanın bağımsız bir işletmeci olması unsurunu zedelemez. Ancak böyle bir bağımlılık sayesinde, Franchise alanlar, sanki bir işletmenin şubesiymiş gibi piyasada yerlerini almakta, tek bir imaj altında rekabet birliğini gerçekleştirerek, sürümü desteklemektedirler .
Franchise Sözleşmesi’nin bir diğer unsurunu “ Franchise Sistemi “ veya “Franchise Paketi” olarak adlandırılan, Franchise verenin Franchise alana Franchise sözleşmesi ile sunduğu kapsamlı edimler demeti oluşturur.
Bu pakette Franchise verenin Franchise alanı kendi sürüm organizasyonuna entegre etme, onu sistemin bir parçası yapma yükümü ile Franchise alanı koruma yükümünü gerçekleştirmek için gerekli edimlerin bütünü yer almaktadır. Mallarını veya hizmetlerini pazarlamak isteyen bir Franchise veren, eğer bunun için bir Franchise metodunu seçmişse, önce kendi pazarlama ilkelerini ve politikalarını tesbit etmelidir. Bunun için malları ve hizmetleri temin etme, türünü, standardını ve fiyatını belirleme; reklamlar, işletme bölgelerinin saptanması, işletmelerin kiralanması ve donanımı gibi ilkelerin bütünü Franchise paketinin bir bölümünü oluşturur.Bu pakette yer alan önemli diğer unsur da Franchise verenin Franchise alana kullanılmasını temin etmekle yükümlü olduğu gayri maddi mallar, sürümü yapılacak malın veya hizmetin markası; Franchise verenin sahip olduğu işletmenin adı; varsa bu işletmenin amblemi, sembolü, renkleri, işletme personelinin giyecekleri kıyafet tipleri; işletme yerlerinin donanım ve dekorasyonu ve işletmeyle ilgili teknik ve mesleki bilgileri içeren know how’dan oluşur. Franchise veren ile Franchise alan arasındaki iç ilişkiler bu paketin son bölümünü oluşturur. Franchise alanların eğitimi, ücretlerin belirlenmesi, koordinasyon örgütsel, idari ve finansal düzenlemelerde bu kavramın içine girmektedir.
Franchise sözleşmesinin tarafları sözleşme konusu mal ve hizmetlerin sürümünü sağlamak için biraraya gelirler. Bu birliktelik dikey bir işbirliği doğurur yani Franchise veren ile Franchise alan ayrı ekonomik basamaklarda bulunmaktadırlar. Franchise sözleşmesinin taraflarının sürümü sağlama ortak amacı etrafında birlikte çalışma menfaatlerinin aynı olması ve ayrıca verenin birden fazla Franchise alanla hemen hemen aynı sözleşmeler kurması, bu sözleşmenin bir yandan zincir özelliği, diğer yandan ise bir işbirliği niteliği göstermesi sonucunu doğurur. Bu işbirliği ekonomik yönden aynı basamakta gerçekleşmediğinden ortaklık niteliğinde değil, iki tarafa borç yükleyen bir sözleşme şeklinde gerçekleşir bu yüzden dikey işbirliği olarak adlandırıyoruz. Anlatılan dikey işbirliği; Franchise sözleşmesinin tarafları arasında sıkı bir işbirliğinin bulunması; dinamik olması; sürekli ve dayanıklı bir sistem karakteri göstermesi; imaj ve ortak pazarlama ve rekabet birliği oluşturması özelliklerine sahiptir.
Yukarda unsurlarını belirttiğimiz Franchise Sözleşmesi bu ayırdedici unsurları ile benzer sözleşmeler olan Tek Satıcılık ve Lisans sözleşmelerinden farklılıklar ortaya koymaktadır. Ayrıca, bu sözleşme kurulurken Franchise verenin Franchise sisteminin başarısını garanti etme gibi bir yükümlülüğü yoktur. Bu sözleşme serbest rekabetin doğurduğu bir sözleşme türüdür. Ekonomideki değişimler ve gelişmelerin her zaman yeni sonuçlar çıkarabileceği gerçeğini hiçbir zaman gözardı etmemek gerekir.
Avukat Egemen Gürsel Ankaralı
(Bu yazı Yrd. Doç. Dr. Çiğdem Kırca’nın Franchise Sözleşmeleri adlı Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü tarafından yayınlanan kitabından yararlanılarak hazırlanmıştır.)
Tel: 0.212.225 47 83
