0
Aile Şirketlerinde Kurumsallaşma
Er ya da geç, hemen hemen her iş sahibi, aile üyelerini işe alıp almama konusuyla karşı karşıya kalır. Bu sorun, bir işin ikinci ve üçüncü nesillerinde yani düşünülmesi gereken aile fertlerinin sayısısnın giderek arttığı dönemlerde kritik bir hal alır.
Size, aile -şirketi müşterilerimizden birinin - diyelim ki Mutlugil Ailesi - bu konuyu nasıl ele aldığını anlatalım.
Dört kardeş Mutlugiller’in, yıllık satış cirosu yaklaşık 50 milyon $ olan bir şirketleri var. Ebeveyleri tarafından kurulmuş olan iş, dört kardeşi de iyi bi şekilde geçindirmektedir ancak onlardan sonra gelen tam 27 kişilik yeni nesilin işi sürdürmeleri ve istihdam edilmeleri kousunda ciddi endişeleri vardır. Üçüncü nesil iki futbol takımına yetecek sayıda iken eşleriyle birlikte bu sayı neredeyse bir turnuva oluşturacak rakama ulaşmaktadır. Bu daha genç neslin bir üyesi şu anda şirkette çalışmaktadır, diğerleri iş istemek için kapıya gelmişlerdir. Mutlugil kardeşler ellerinde potansiyel bir sorun olduğunun farkındalar.
Bizden onların özel koşullarını karşılayacak bir “aile üyelerini istihdam etme politikası” geliştirmek için yardım etmemizi istediler. “Altın Yumurtlayan Tavuk” diye adlandırdıkları şirketlerini koruyacak dayanıklı, açık kurallara gerekinimleri vardı.
Mutlugiller’in uzun dönemli hedefleri aile işinin sağduyuyla yürütülmesi. Ailenin değerleri eğitim, yetkinlik, özgüven, bağımsızlık, inanç ve toplum. Bu hedefleri ve değerlei yansıtacak bir politika ve kurallar için sağduyulu bir üslup oluşturmak amacıyla “yapıcı katılım” ve “fırsatlar doğuştan verilmez, kazanılır…” gibi ifadeler kullanıyoruz.
Şirketin yönetim kurulu başkanlığını, aile üyeleri ile aileden olmayan çalışanların dönüşümlü olarak yürütmesi konusunda alınan karar, aile şirketlerinde genellikle ihmal edilen bir konu olan şirket yapısının yenilenmesi için fırsat yaratacaktır.
Eğitim politikasında önemli bir ayrım yapılması gerekir: Bilgili bir hissedar olmak için eğitimden geçmek ile bir kariyer fırsatı sağlamak birbirinden ayrılmalıdır. Bu iki konunun birbiriyle karıştırılması ve ailenin bir şirkete sahip olmasıyla iş sahibi olma hakkının eşit görülmesi, dışa kapalı (tamamı aileye ait) bir şirketin çökmesine yol açabilir. Başarılı bir politikayla bunların ayrılması ise bu felaketi engeller.
Aşağıda bir örnek olarak Mutlugil Ailesi’nin Altın Yumurtlayan Tavuk şirketi için geliştirilen aile üyelerinin istihdamı politikası sunulmaktadır.
Altın Yumurtlayan Tavuk A.Ş. için Aile Üyelerinin İstihdamı Politikası
Amaç
Bu politikanın amacı Mutlugil Ailesi’nin soyundan gelenlerin ve / veya onların eşlerinin aile şirketlerinde nasıl işe alınacaklarını veya işten ayrılacaklarını belirleyen prosedürleri, süreçleri ve kriterleri tanımlamaktadır.
Bu istihdam politikası mevcut belirsizlikleri ortadan kaldırmak için hazırlanmıştır; böylece isteyen aile fertleri kariyer planlarını buna göre yapabilirler.
Bu politikanın açık ve yapıcı olarak herkesle paylaşılmasının ailemizin ve Altın Yumutlayan Tavuk şirketinin uzun vadeli başarısına katkıda bulunacağına inanıyoruz.
Felsefe
Biz, sorumluluk sahibi, üretken ve iyi eğitimli, iş ahlakını uygulayan ve yerel topluma, ülkemize ve genelde üyelerine ve aynı soydan gelenlere bağlı bir aileyiz. Her fert, kendi özgüveninin ve bağımsızlığının güçlendirilmesine katkıda bulunacak, kendi kendini destekleyen ve pazarlayabilir beceriler geliştirmek ve kullanmak için teşvik edilir. Bir aile üyesinin bu şirkette istihdam edilmesi için uygun bir pozisyon ve o pozisyonun gerektirdiği becerileri bulunması gerektiğine inanıyoruz.
Her seviyede, dikey ve yatay ilişkileri idare etme yeteneği olan, inisiyatif kullanma isteği ve yeteneği olduğunu gösteren, özgüven ve özsaygı sergileyen, yaşamlarını ve işlerini yönetirken bağımsız ve sorumlu davranan bireyleri aramak ve istihdam etmek bu şirketin politikasıdır.
“Şirketimizde çalışma fırsatı kazanılmalıdır; doğuştan gelen bir hak değildir” felsefesine inanırız. İşe girmedeki kriter profesyonel yetkinlik olduğu zaman işimiz daha başarılı olur. Dahası, üst seviyede yetkinlik sürekli performansla desteklenmelidir. Bu standartları yakalayamayan aile bireylerinin başka işyerlerinde daha mutlu olacağına inanırız.
Genel koşullar
1. İşe alınırken, aile fertleri, aileden olmayanlarla aynı kriterleri sağlamalıdır.
2. Aile fertlerinin, aileden olmayan çalışanlarla aynı performans düzeyini yakalamaları beklenir. Aileden olmayan gibi, aile fertleri de performans değerlemesine ve işten çıkarılma kurallarına tabi olacaklardır.
3. Genel prensip olarak, aile bireyleri aileden olmayan çalışanlar tarafından denetleneceklerdir.
4. 30 yaş altı aile fertleri, - “geçici” bir yıldan az olarak kabul edilmek üzere – geçici olarak işe alınabilirler. Geçici dönem sonrası sürekli olarak işe alınmak için, aile üyesinin aşağıda 7. maddede belirtilen koşulları yerine getirmesi gerekir.
5. Hiçbir aile üyesi giriş seviyesinde (yani deneyim ya da eğitim gerektirmeyen) bir pozisyonda kalıcı olarak işe alınmaz.
6. Ücretler, o pozisyona uygun “adil piyasa değerleri”ne göre belirlenecektir.
7. Sürekli olarak çalışmak üzere işe alınmayı talep eden aile üyeleri bu şirket dışında
olmak koşuluyla en az beş yıl iş deneyimine sahip olmalıdır. Bu işlerden biri en az üç yıl aynı işyerinde olmalı, bu süre içinde en az iki terfi alınmış olmalıdır. Görüşümüz odur ki; bir aile üyesi başka bir işyeri için değerli bir çalışan değilse, büyük olasılıkla Altın Yumurtlayan Tavuk şirketinde mutlu veya yararlı olmayacaktır.
NOT: Türkiye, Orta Doğu, Asya ve bazı Avrupa ülkelerindeki ailelerle yaptığımız çalışmalarda bu “ideal” koşulun yerine getirilmesindeki politik güçlükleri biliyoruz. Yeni nesil yetişenlerinden bazılarını ülke dışında eğitime gönderme fırsatı bulan ailelerde bu gençlerin geri dönmeden önce bulundukları ülkede aileden bağımsız olarak bir iş bulup çalışarak kendilerini kanıtlamaları da yararlı olmakta. Yukarıda 7. madde ya da benzeri durum dışında her uygulama hedeften uzakta kalmaktadır.
İş başvurusu
Aile üyeleri işle ilgilendiklerini yönetim kurulu başkanına yazılı olarak bildirilmelidir. Uygun bir pozisyon açıldığında, sadece taleplarini yazılı olarak bildirmiş olan aile üyeleri bu fırsattan haberdar edilecektir. Ancak bundan sonra iş başvuru formlarını doldurup gerekli işlemler ve değerlendirme için sunabilirler.
Yönetimde devir teslim: Haleflik
Şirketimizin büyüklüğü nedeniyle aile dışından çalışanlara da gereksinimimiz vardır. Sektöründe lider bu kişiler işimize taze fikirler getirirler ve dolayısıyla ailemizde ve şirketimizde yenilenme sağlarlar. Bu kişileri, işlerinde mükemmelleşmek ve şirketin başkanı olmak için teşvik amacıyla, başkanlık pozisyonu bir aile üyesiyle aile üyesi olmayan bir çalışan arasında dönüşümlü olarak yürütülecektir. Altın Yumurtlayan Tavuk şirketinde hiçbir aile üyesi başka bir aile üyesinin ardından başkanlık yapamaz.
Eğitim
1. Her üç ayda bir Altın Yumurtlayan Tavuk şirketinin durumunu konuşmak için bir aile toplantısı yapılacaktır. Bu toplantı tüm eşlerin ve 14 yaş üstündeki geniş ailenin üyelerinin katılımına açık olacaktır. Bu toplantılar farklı anlayış seviyelerine göre uyarlanmış parçalarıyla birlikte bir eğitim modeline göre oluşturulacaktır. Amaç bütün ailede iş hakkında yaygın tabanlı ve düzenli bir anlayış geliştirmektir. Finansal konular ve varlıkların yönetimi özellikle vurgulanacaktır.
Özel aile meselelerinin nasıl ele alınması gerektiğini öğrenmek eğitim sürecinin bir parçası olacaktır. Bu toplantılardan biri Altın Yumurtlayan Tavuk Yıllık Aile Toplantısı olarak adlandırılacaktır. Bu toplantıda dışarıdan katılımcılar, ilginç eğitim fırsatları ve aile hayatımızı güçlendirecek ve zenginleştirecek diğer faaliyetler yer alacaktır.
2. Sürekli çalışma döneminde, bir aile bireyi master derecesine sahip değilse, bu işe başladığı tarihten itibaren altı yıl içinde işle alakalı bir konuda master derecesi almalıdır. Eğer master derecesi, aile bireyi şirkette tam zamanlı olarak çalışırken alındıysa, not ortalamasının “iyi” ve üstü tutturulduğu her dönem için bireyin okul harçları ve ilgili masrafları şirket tarafından ödenecektir. Aile bireyleri, tam zamanlı çalışmaya başladıklarında işle veya bizim işimizle doğrudan ilgili bir konuda master derecesine sahiplerse, çalışma dönemlerinin ilk dört yılında eşit taksitlerde ödenmek üzere ……… tutarında ikramiye alacaklardır.
3. Master derecesini aldıktan sonra çalışmanın sürebilmesinin koşulu olarak, aile üyesi her takvim yılında 60 saat onaylı sürekli profesyonel eğitimi tamamlamalıdır. Bu yapılmadığı takdirde, aile üyesinin maaşı bir yıl süre ile dondurulacak ve çalışan statüsü tehlikeye düşecektir.
Haluk Alacaklıoğlu - Global Family Business Consulting kurucusu
Kurumsal Yönetim Derneği Yönetim Kurulu Üyesi
