0
İş Ahlakı ve Sosyal Sorumluluk
“İnsanın doğuştan getirdiği veya sonradan kazandığı birtakım davranış şekilleri, huylar, tavırlar, manevi seviyesini belirleyen tutum ve tavırlar” ahlak için yapılmış bir tanımdır.
Etik ve ahlak kavramları genellikle aynı anlamda kullanılmaktadır. Ancak etik Yunanca ethikos ile Latince ethicus kavramlarından gelmektedir. Etik, davranışlar bakımından neyin iyi veya neyin kötü; neyin doğru veya neyin yanlış olduğunun ortaya konulması olarak algılanırken, ahlak da iyi ve kötüye, doğru ve yanlışa ait prensipler olarak ortaya çıkmaktadır.
Bu tanımlar çerçevesinde ise İş Ahlakı tanımı kendiliğinden ortaya çıkmaktadır ; “İş hayatında davranışlarımızı değerlendirmemize yardımcı olan standartların bütünüdür.”
Son yıllardaki ekonomik küreselleşme şirketlerin gündemine, kriz yönetimi, çevre yönetimi, küreselleşmenin yönetimi gibi bir takım yeni olguları sokmuştur. İş Ahlakı’ da bunlardan bir tanesidir ve şirketlerin gündemine giren bir çok yeni olguyu kapsamaktadır. Aslında daha dikkatli bakıldığında Ahlak konusunun sadece müşteri ile ilgili olmadığı, şirketlerin müşterisi olmayanlar (toplum) için de bir takım sorumluluğu olduğu açıktır. Bunların yanında şirketlerin, çalışanlarına, çevreye, faaliyette bulunduğu ülke yönetimine ve iş ortaklarına karşı da bir takım sorumlulukları bulunmaktadır.
Bütün bunlarla beraber “İş Ahlakı” günümüzde büyük önem kazanmıştır. Şirketler bu konu üzerinde düşünmeye hatta durumun ciddiyetini fark ederek bu konuları ön plana çıkarmaya başlamışlardır. Bu konuyu ön plana çıkaran sebeplerin en önemlisi, teknolojik gelişmeler sonucu iletişimin hızla artması ve artık ekonominin kapalı pazarlar yerine tüm dünya ülkelerini kapsaması olmuştur. Artık müşteri, bir mal veya hizmeti satın alırken ürün/hizmette aradığı kriterler arasında işletmenin ahlakını da bunların arasına sokmaya başlamıştır.
Müşteriler artık şu soruların cevaplarını aramaya başlamıştır ;
“Bu şirket dürüst mü ? Bana vaat ettiği kalitede mi ürün/hizmet veriyor ?”
“Bu şirket topluma ve çevreye duyarlı mı ?”
“Yarattığı ürün/hizmetler ile geleceğimizi olumsuz yönde etkiliyor mu?”
“Acaba vergilerini veriyor mu? Yoksa vergi kaçırarak bana yapılacak hizmetlerin aksamasına mı neden oluyor?”
Bu soruları çoğaltmak mümkün, buradan anlıyoruz ki artık işletmeler ürün/hizmet sunarken sadece maliyet ve kalite odaklı olamayacaklar artık. Bunu fark eden şirketler rakipleri karşısında avantaj sağlamaya başlayacaklar.
Bunların çerçevesinde karşımıza “Sosyal Sorumluluk” kavramı çıkmaktadır. Zaten son zamanlarda ülkemizin gündeminde hep temiz toplum hayali olduğundan dolayı “Sosyal Sorumluluk” ve “İş Ahlakı” kavramlarına kulaklarımız aşina olmaya başlamıştır. Şirketler yavaş, yavaş da olsa “OHSAS 18001 – İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Standartı” ve “SA 8000 – Sosyal Sorumluluk Standartı” gibi standartlara ilgi göstermeye başlamışlar ve hatta bu standartları şirketlerinde uygulamaya başlamışlardır.
Fakat ne yazıktır ki bu tür şirketlerin sayısı ülkemizde oldukça az sayıdadır. Müşterilerden gelecek olan baskılar bu sayıyı ileride hızla arttıracaktır. Müşteri kavramını yalnızca ülkemizle sınırlamak doğru değildir. Artık birçok şirketimiz tüm dünyaya ihracat yapar hale gelmiştir ve bu ürünleri kullanan müşteriler ürünlerin artık çevreye zarar veren ürünler olmamasını, bunları üreten çalışanların çocuk olmamasını istiyor. Benzeri bir çok standart maddesini bunların yanına koymamız mümkün. Artık bu standartlar karşımıza müşteri istekleri olarak değil yaptırımı olan kanunlar ve standartlar olarak çıkmaya başlıyor. Bu konuda ILO ve OECD gibi örgütler başı çekiyor.
Ülkemize baktığımızda ise devletin, siyasi partilerin ve bazı toplumsal sivil örgütler bu konuda ilerleme kaydetmeye başladığını görüyoruz. Fakat yine bu işi sürükleyen kitle, özel sektör işletmeleri oluyor. Özellikle ülkemizde faaliyet gösteren uluslararası ortaklı şirketler bu konuda bir adım önde gidiyor. Bu uygulamaların en başında da “İş Ahlakı” politikalarını topluma açıklamaları geliyor.
Bu politikaların ya da ilkeleri incelediğimizde birçok ortak noktaları olduğunu görüyoruz ;
• Müşterilere adil ve dürüst davranmak
• Faaliyette bulunulan ülke yasalarına uymak
• Rüşvet almamak/ vermemek
• Yeni yatırımlarda ve faaliyetlerde çevreye zarar vermemek
• Çalışanların şirkete, şirketin çalışanlara karşı sorumluluğu
Amerika Birleşik Devletleri’nde İş Ahlakı konusunda başarılı olan şirketlere “Amerikan İş Etiği Ödülü” (American Business Ethics Award) verilmektedir. Yozlaşmaya yüz tutmuş değerlerimize bakarak bu konuda daha çok yol almamız ortaya çıkmaktadır.
Farkında olmadığımız bir gerçek vardır ki o da aslında bütün bu değerlerin bir zamanlar bizde fazlasıyla olduğudur. Ahilik kültüründe yer alan birçok kural ve ahlaki değer bugünlerde varlığını istediğimiz şeylerdir. Bunların başında tüketicilerin korunması, üretici-tüketici ilişkileri, kalite standartları gibi alanlar vardır ve çok kesin kurallarla belirlenmiştir;
• İyi huylu ve güzel ahlaklı olmak
• İşinde ve hayatında kin, hasetlik ve gıybette kaçınmak
• Müşteriyi aldatmamak
• Malı överek yalan söylememek
• Karaborsacılık yapmamak
• Hileli ölçüp, tartmamak
Hemen hepsi başlı başına bir çalışma konusudur. Bütün bunların zaman içerisinde yozlaşarak kaybolmaya yüz tuttuğunu görüyoruz.
Yukarıda yer alan maddelerin ne derece önemli olduğu günümüzde yapılan araştırmalar ile ortaya çıkmaktadır. Yapılan araştırmalarda Ahlak kuralların en çok, son tüketiciye yönelik pazarlama sektöründe çiğnendiğini ortaya koymuştur.
| SEKTÖR | % |
| Son tüketiciye yönelik pazarlama | 81 |
| Endüstriyel pazarlama | 78 |
| Kamu sektörü | 74 |
| İletişim ve eğlence | 73 |
| Finansal hizmetler | 68 |
Kaynak: Capital Dergisi, 5/2001
Birçok işletme vizyon, misyon ve değerlerini tanımlamış ve açıklamıştır. Bunların arasında yer alan değerler manzumeleri aslında iş ahlakı ilkelerinin temel taşlarını oluşturmaktadır.
Şirketlerin çalışanlarına, çalışanlarında şirketlere karşı sorumluluğu da giderek önem kazanmaktadır. Şirketler verimlilik sağlamak için insan kaynaklarını doğru ve etkin bir şekilde yönetmek zorundadır. Bunun içinde bu konuda çalışmalarına hız vermelerinin kendilerine rekabet avantajı kazandıracağı açıktır.Bahsedilen iki standart dışında çalışanlarından bekledikleri davranış biçimlerini açıkça ortaya koymalıdır. Bu yolu seçen şirketlerin çalışanlarından bekledikleri ortak davranış biçimleri şu şekilde özetlenebilir;
• Dürüst ve adil olma
• Yaptıkları işte çevreye zarar vermeme
• İşletme bilgilerinin mahremiyetini koruma
• Yaptıkları işte israftan kaçınma
• Diğer çalışanlara zarar vermeme
Bunun karşılığında da işletmeler çalışanlar için kendilerini yükümlülük altına sokmaktadır ki, bunların çoğu ilgili standartlarda mevcuttur;
• Çalışanlar ile ilgili yasalara uyma
• Sağlıklı ve güvenli iş ortamı sağlama
• Din, dil, ırk, cinsiyet ayrımcılığı yapmama
• Çalışanların özel bilgilerinin mahremiyeti koruma
• Çalışanlara fırsat eşitliği sağlama
İşletmenin bu şekilde davranması, şirket içerisinde güven ortamının doğmasına yol açacak ve üretim/hizmet kalitesi artacaktır. Bunların sonucunda çalışan bağlılığı ve müşteri memnuniyeti yükselecek ve bütün bunlarda şirketleri hedefledikleri noktaya, karlılığa götürecektir.
Sonuç olarak ülkemiz de birçok alanda ahlak konularından ve sosyal sorumluluktan sık,sık bahsedilmektedir. Fakat bütün bunlar sadece konuşmalarda kalmakta ve günlük hayatımıza etkin bir şekilde girmesi daha uzun zaman alacak gibi görünmektedir. Bu ilkelerin yazılmasından sonra bunların işletme tarafından yönetilmesi de ayrıca bir sorundur. Eğer bu ilkeleri doğru şekilde yönetemezseniz problemleriniz çok daha artacaktır.
İş adamı Tuncay ÖZİLHAN bu konuda düşüncelerini şöyle aktarıyor ;
“ Geleceğin şirketleri, iş ahlakının ve ait oldukları toplumun çevre ve toplumsal değerlerinin bilincinde olmanın, şirketlerin imajı ve uzun vadeli performansları üzerinde ki etkisinin farkındalar. Geçmişin sadece hissedarlarını düşünen şirket yapısı, tüm ilgili taraflara karşı sorumlu şirket yapısına dönüşüyor.”
İşletmeler başlangıç için öncelikle yaptıkları her iş için şu soruyu yanıtlamaları gerekir ; “ Yaptığımız bu iş yasal mı?” Bu soruya evet cevabı veren şirketler iyi bir başlangıç yapmış demektir.
Aydın Başeski
Tofaş Eğitim Kısım Yöneticisi
aydınb@tofas.com.tr
KAYNAKÇA:
1. Hhtp//www.sader.org.tr/bildir.htm (SADER KURULUŞ BİLDİRGESİ)
2. http//www.neways.com.tr/sirket_politikasi/etik_kurallari.htm (ETİK KURALLAR)
3. YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ AKADEMİK ETİK KURUL GÖREVLERİ
4. Hhtp//www.bp.com.tr/isahlaki.asp (İş ahlakı)
5. Hhtp//www.hid.org.tr/meslek.html(Meslek ilkeleri ve etik kodlar)
6. Hhtp//www.mmo.org.tr/mmo/etkinlikler/mmk/mmk11.htm (Mesleki davranış ilkeleri)
7. SHELL TÜRKİYE TOPLUMSAL SORUMLULUKLAR
8. TÜRK SERMAYE PİYASASINDA ETİK DEĞERLER VE İŞ ADABINA İLİŞKİN ÇALIŞMA KURALLARI – İMKB – 1998
9. OHSAS 18001 OCCUPATIONAL HEALT AND SAFETY MANAGEMENT SYSTEMS– SPECIFICATION - 1999
10. SA 8000 SOSYAL SORUMLULUK STANDARTI
11. http//insankaynaklari.com (Yolsuzluk ekonomisi ve iş ahlakı)
12. http//www.insanbilim.com.tr/insanca3.htm (İş ahlakı)
13. http//www.tesk.org.tr/etkin/ahilik/ahi.htlm (Ahilik kültürü ve ahilikten bugüne esnaf-sanatkarlar teşkilatı)
14. http//195.74.46.4/yayimlar/143/6.htm (Osmanlılarda sosyal güvenlik ve yardımlaşma-Doç.Dr. Tayyip DUMAN)
15. hhtp//www.isguc.org/gissever1.htm (Meslek ahlakı – Öğr. Gör. Gülsün İşsever)
16. Capital Dergisi 5 / 2001
17. hhtp//www.philiphumbert.com/articles/10businessethics.html
18. Meydan Larousse Ansiklopedisi
19. Ana Britannica Ansiklopedisi
20. Hhtp//www.ethicsinaction.com/recipients/business.html
21. Hhtp//www.business-ethics.com/annual.htm
22. İş Ahlakı – Elizabeth P. Tiemey – Rota Yayınları – 1997
23. Ana Britannica Ansiklopedisi
24. Meydan Larousse Ansiklopedisi
25. Executive Excellence Ağustos 1999- Temmuz 2000 sayıları
