0
Doğum, Analık ve Evlat Edinmeye Bağlı Haklar
Avukat Hasan Erdem
İş Hukuku Danışmanı/Bilirkişi
Analık izinleri ve doğum sonrası kısmi süreli çalışma haklarını içeren düzenlemeler, 10.02.2016 tarihinde yürürlüğe giren 6663 sayılı Yasa ile, çalışanlara yeni haklar sağlamış olup, bu düzenlemelerin uygulamaya ilişkin usul ve esasları, 08.11.2016 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren Analık İzni veya Ücretsiz İzin Sonrası Yapılacak Kısmi Çalışmalar Hakkında Yönetmelik ile açıklık kazanmıştır. Konuyu güncelliği nedeniyle, bu kez yönetmelikte yer alan yeni düzenlemeler kapsamında yeniden değerlendireceğiz.
- Doğum İzni Süresi Ne Kadardır?
İş Yasası’nın 74. maddesi uyarınca, gebe kadın çalışanlara doğumdan önce sekiz ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam onaltı haftalık doğum izni süresi verilmektedir. Bu süre çalışılmış gibi sayılmakta ve çalışan SGK’dan geçici iş görmezlik ödeneği almaktadır. Kadın çalışanın gebeliğinin çoğul olması halinde ise doğumdan önce çalıştırılmayacak sekiz haftalık süreye iki hafta süre daha eklenmektedir.
Öte yandan, kadın çalışanın, sağlık durumunun uygun olması halinde, doktorun onayı ile kadın çalışan isterse doğumdan önceki üç haftaya kadar işyerinde çalışabilmekte ve böylece kalan süreyi doğum sonrası kullanabilmektedir. Erken doğum halinde ise, doğumdan önce kullanılamayan doğum izni süreleri, doğum sonrası sürelere eklenmek suretiyle kullandırılır. Doğumda veya doğum sonrasında annenin ölümü hâlinde, ise doğum sonrası kullanılamayan süreler babaya kullandırılır.
- Doğum İzni Sonrası Ücretsiz İzin Talep Edilebilir mi?
Doğum izni sonrası kadın çalışanın altı aya kadar ücretsiz izin talebinde bulunma hakkı vardır. Bu durumda, çalışanın talebi üzerine, işverenin kabul şartına bağlı olmaksızın ücretsiz izin kullandırılmak zorundadır. Ancak bu durumda kadın işçi ücrete hak kazanmayacağı gibi bu süre de hizmet süresinden sayılmamaktadır. Bu izin, üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinme hâlinde eşlerden birine veya evlat edinen çalışana da verilir.
- Çalışma Süresinin Yarısı Kadar Ücretsiz İzin Hakkı Nedir?
Analık izninin bitimini müteakip kullanılacak olan çalışma süresinin yarısı kadar olan ücretsiz izin, çocuğunun bakımı ve yetiştirilmesi amacıyla ve çocuğun hayatta olması kaydıyla kadın işçi ile (üç yaşını doldurmamış çocuğu) evlat edinen ebeveyne istekleri hâlinde,
Birinci doğumda ………... Altmış gün,
İkinci doğumda .……….. Yüz yirmi gün,
Sonraki doğumlarda ………... Yüz seksen gün
süreyle kullandırılacaktır. Çoğul doğum hâlinde bu sürelere otuzar gün eklenecektir.
Çalışanın çocuğunun engelli doğması halinde ise; doğum izni sonrası kullanılacak olan çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin süresi üç yüz altmış gün olarak uygulanacaktır.
- Ücretsiz Doğum İzni Esnasında Süt İzni Kullanılabilir mi?
Yukarıda tanımlanan altı aylık ücretsiz izin ve ayrıca tanımlanan yarı zamanlı ücretsiz izin sürelerinde süt iznine ilişkin hükümler uygulanmayacaktır.
- Çocuğun İlköğretime Başlamasına Kadar Geçen Süre İçin Kısmi Süreli Çalışma Nedir?
Yukarıda belirtilen doğum izni, doğum sonrası ücretsiz izin ve doğum izni sonrası çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin süresinin 
bitiminden sonra, çocuğun ebeveynlerinden biri ilköğretim çağının başladığı tarihi takip eden ay başına kadar, kısmi süreli çalışma talebinde bulunduğunda talebin işveren tarafından karşılanması zorunludur. Söz konusu talep, işveren tarafından geçerli fesih nedeni sayılamayacaktır.
- Kısmi Süreli Çalışma Nedir?
Gerek Kısmi Süreli Çalışma Yönetmeliği’nde gerekse bu yeni yönetmelikte yer alan tanım uyarınca, kısmi süreli çalışma, işyerinde tam süreli iş sözleşmesi ile yapılan emsal çalışmanın 2/3’sine kadar olan çalışma olarak tanımlanmaktadır. Yönetmelik nazara alındığında, çalışanın doğum sonrası kısmi süreli çalışma hakkını işyerindeki emsal çalışma süresinin 2/3’si aşmamak kaydıyla serbestçe belirleyerek, talepte bulunabileceği anlamı çıkmaktadır.
Doğal olarak, kısmi süreli çalışana, ücret ve paraya ilişkin kazançları çalıştığı süreye orantılı olarak ödenecektir.
HENÜZ ÇOCUĞU İLKOKULA BAŞLAMAMIŞ OLAN EBEVEYNLER DE HERHANGİ BİR ZAMANDA KISMİ SÜRELİ ÇALIŞMA TALEBİNDE BULUNABİLİRLER Mİ?
Yönetmelik uyarınca, çalışanlar, 16 haftalık analık izninin veya analık izni sonrası kullanma hakkının bulunduğu 6 aya kadar olan ücretsiz iznin veya çalışma süresinin yarısı kadar olan (ilk çocukta 60 günlük, ikinci çocukta 120 günlük, üçüncü çocukta 180 günlük) ücretsiz iznin bitiminden itibaren çocuğun mecburi ilköğretim çağının başladığı tarihi takip eden ay başına kadar kısmi süreli çalışma talebinde bulunabilir. Yönetmelik uyarınca çalışan, bu tarz çalışma hakkını kullanmak için çocuğu okula başlayana kadar herhangi bir zaman talepte bulunabilir. Kısmi süreli çalışma talebi, kullanılması halinde altı aylık ücretsiz izin süresi kesilerek de yapılabilir.
- Doğum İzinleri Sonrası İlköğretim Çağına Kadar Kısmi Süreli İzin Hakkından Kimler Faydalanabilir?
Doğum izinleri sonrası ilköğretim çağına kadar kısmi süreli izin hakkı sadece anneye tanınmamış olup, doğumun gerçekleştiği ailedeki ebeveynlerden herhangi biri bu haktan faydalanabilecektir. Ancak anne ve babadan birinin çalışmaması hâlinde, çalışan eş kısmi süreli çalışma talebinde bulunamayacaktır.
Üç yaşını doldurmamış bir çocuğu eşiyle birlikte veya münferiden evlat edinenler de çocuğun fiilen teslim edildiği tarihten itibaren aynı koşularla ve eşlerin her ikisinin çalışıyor olması koşulu ile bu haktan faydalanabileceklerdir.
- Ebeveynden Birinin Çalışmaması Kısmi Süreli Çalışma Hakkını Nasıl Etkiler?
Ebeveyn açısından, kısmi süreli çalışma hakkının kullanılması için eşlerin ikisinin de çalışıyor olması gerekir. Ebeveynlerden birinin çalışmaması hâlinde, kural olarak çalışan eş kısmi süreli çalışma talebinde bulunamayacaktır. Ancak,
- ebeveynlerden birinin sürekli bakım ve tedavisini gerektiren bir hastalığının olması ve bu hastalığın tam teşekküllü hastane ya da üniversite hastanesinden alınacak doktor raporuyla belgelendirilmesi,
- Velayetin mahkemece eşlerden birine verilmesi hâlinde çocuğun velayetine sahip ebeveynin talepte bulunması,
- Üç yaşını doldurmamış bir çocuğun münferiden evlat edinilmesi, hâllerinde aranmaz.
Buna karşın, ebeveynlerden her ikisinin de çalışması şartı, sadece başvuru esnasında söz konusu olup, belirtilen durumun kısmi süreli çalışma esnasında değişmesi halinde kısmi süreli çalışma hakkı devam eder.
- Kısmi Süreli Çalışma Talebi Ne Şekilde Yapılabilir?
Kısmi süreli çalışma hakkından faydalanmak isteyen çalışanın talebini, bu haktan faydalanmaya başlamadan en az bir ay önce yazılı olarak işverenine bildirmesi gerekmektedir.
Çalışanın yazılı talep dilekçesinde, kısmi süreli çalışmaya başlayacağı tarih ile haftanın belirli günlerinde çalışılacak olması hâlinde, çalışacağı iş günlerinin yer alması, çalışanın tüm iş günlerinde çalışılacak olması hâlinde ise günlük çalışma başlama ve bitiş saatlerini belirtmesi gerekir.
Bu haktan faydalanmak için diğer eşin de çalışmakta olması gerekmektedir. Bu nedenle, çalışanın, eşinin çalıştığına dair belgeyi de, talep dilekçesine eklemesi gereklidir.
- Kısmi Süreli Çalışma Talebi İşverenin Kabulüne Bağlı mıdır?
Çalışan tarafından kısmi süreli çalışma talebinin usulüne uygun olarak yapılması halinde, talep tarihinden itibaren en geç bir ay içinde işveren tarafından uygulamaya konulması gerekmektedir.
Çalışanın kısmi süreli çalışma talep dilekçesi, özlük dosyasında saklanmalı ve işveren tarafından çalışanın talebinin kabul edildiği yazılı olarak bildirilmelidir.
- Kısmi Süreli Çalışma Yapılabilmesi İçin İşverenin Kabulüne Bağlı İşler Hangileridir?
Analık ve ücretsiz izin sonrası yapılacak, kısmi süreli çalışma açısından;
a) Özel sağlık kuruluşlarında mesul müdür, sorumlu hekim, laboratuvar sorumlusu ile ayrıca sağlık hizmetinden sayılan işlerde tam zamanlı çalışması öngörülenler tarafından yerine getirilen işlerde,
b) nitelikleri dolayısıyla sürekli çalıştıkları için durmaksızın birbiri ardına postalar hâlinde işçi çalıştırılarak yürütülen ve Sanayiden sayılan işlerde,
c) Bir yıldan az süren mevsimlik, kampanya veya taahhüt işlerinde,
ç) İş süresinin haftanın çalışma günlerine bölünmesi suretiyle yürütülmesine nitelikleri bakımından uygun olmayan işlerde,
bu hakkın kullanılması ancak işverenin uygun bulması hâlinde yapılabilir.
- Kısmi Çalışma Zamanı Nasıl Belirlenir?
Kısmi süreli çalışmanın, belirlenen günlük ve haftalık çalışma süresi içerisinde hangi zaman aralığında yapılacağı ise, çalışanın yazılı talebi de dikkate alınarak, işveren tarafından o yerin gelenekleri, çalışanın yapmakta olduğu işin niteliği uyarınca belirlenir.
Süresi içinde, işveren tarafından geri bildirim yapılmadığı takdirde çalışanın talep dilekçesinde belirtilen tarihte veya bu tarihi takip eden ilk iş gününde kısmi süreli çalışma talebi geçerlilik kazanır.
Çalışanın kısmi süreli çalışma talebi geçerli fesih nedeni sayılamaz.
- Toplu İş Sözleşmesi Uygulaması Olan İşyerlerinde Uygulama Nasıl Olacaktır?
Taraflar arasında bağıtlanan toplu iş sözleşmelerinde kısmi süreli çalışma yapılabilecek işler, yukarıda açıklanan hallere bağlı kalmaksızın ayrıca taraflarca da belirlenebilir.
- Kısmi Süreli Çalışmadan Tam Süreli Çalışmaya Geçilebilir mi?
Kısmi süreli çalışmaya başlayan çalışan bu haktan istediği zaman dönerek tam süreli çalışmaya geçebilir. Tam süreli çalışmaya geri dönmek isteyen çalışanın bu talebini işverene en az bir ay öncesinden yazılı olarak bildirmesi gerekmektedir.
Kısmi süreli çalışma hakkından tam süreli çalışmaya geçen çalışan bir daha aynı çocuk için bu haktan tekrar faydalanamaz.
- Evlat Edinen Çalışanların Hakları Nelerdir?
Evlat edinenlerin belirtilen doğum ve analık izinlerinden faydalanabilmeleri için öncelikle, evlat edinilecek çocuğun üç yaşını doldurmamış olması gerekmektedir. Evlat edinmede, doğum gerçekleşmediği için çocuğun fiilen teslim edildiği tarihten itibaren, üç yaşını doldurmamış çocuğu eşiyle birlikte evlat edinen ebeveynler, eşlerin gerekli koşulları taşımasına bağlı olarak; münferiden evlat edinenler ise bizzat kendileri, öncelikle evlat edinme sonrası 8 haftalık izinden, sonrasında tercihe bağlı olarak 6 aya kadar ücretsiz izinden veya çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin hakkından sonrasında da doğum sonrası kısmi süreli çalışma hakkından faydalanabilirler.
--Doğum Sonrası Kısmi Süreli Çalışanın Yerine Başkası Çalıştırılabilir mi?
Doğum sonrası kısmi süreli çalışan ebeveynlerden birinin yerine işlerin aksamaması adına işveren tarafından kısmi süreli olarak başka bir işçi çalıştırılabilir. Kısmi süreli çalışmaya geçen ebeveynin tam süreli çalışmaya başlaması hâlinde yerine alınan çalışanın iş sözleşmesi kendiliğinden sona erer. Buna karşın, kısmi süreli çalışan ebeveynin iş sözleşmesini feshetmesi hâlinde, yerine alınan işçinin yazılı onayı olması koşuluyla, iş sözleşmesi fesih tarihinden itibaren belirsiz ve tam süreli sözleşmeye dönüşür.
Görüşleriniz için
www.erdem.av.tr
