Çalışanın İşverene Karşı Rekabet Yasağı

Avukat Hasan Erdem

Genel olarak;
Rekabet yasağı, Türk Borçlar Kanunu’ muzda (TBK)“iş sözleşmesinin devamı esnasında” ve “iş sözleşmesi sona erdikten sonra” olmak üzere, iki ayrı dönemde gerçekleşme olasılığına bağlı olarak yer almaktadır.

ÇALIŞANIN İŞ SÖZLEŞMESİ SÜRERKEN, TABİ OLDUĞU REKABET YASAĞI, SADAKAT BORCUNDAN KAYNAKLANMAKTADIR.

Çalışanın, yüklendiği işi özenle yapmak ve işverenin haklı menfaatinin korunmasında sadakatle davranması yükümlülüğü bulunmaktadır. Ayrıca, çalışanın iş ilişkisi devam ettiği sürece, sadakat borcuna aykırı olarak bir ücret karşılığında üçüncü kişiye hizmette bulunmaması, kendi işvereni ile rekabete girişmemesi gerektiği kesin bir dille ifade edilmiştir. Bunun yanısıra rekabet etmeme yükümlülüğün unsurlarından birini oluşturabilecek sır saklama yükümlülüğü de çalışanın iş gördüğü sırada öğrendiği, özellikle üretim ve iş sırları gibi bilgileri, iş ilişkisinin devamı süresince kendi yararına kullanmaması veya başkalarına açıklamamasını gerektirmektedir.

İş sözleşmesi sürerken, çalışanın rekabet yasağına aykırı davranışları, sadakat borcuna aykırılık oluşturduğu için, İş Kanunu’nun 25/II. maddesinin e bendi uyarınca, çalışanın, işverenin güvenini kötüye kullanmak, işverenin meslek sırlarını ortaya atmak gibi doğruluk ve bağlılığa uymayan davranışları nedeniyle işverenin iş sözleşmesini haklı nedenle tazminatsız olarak feshetmesi hakkı bulunmaktadır. Ayrıca işverenin çalışanın rekabet yasağına aykırı davranışları nedeniyle, uğradığı zararları da talep etme hakkı bulunmaktadır.

Rekabet Yasağı Kaydı

İş sözleşmesi sona erdikten sonra, genel olarak tarafların sözleşmeden kaynaklanan borçları da sona ermektedir. Ancak, iş sözleşmesi sona erdikten sonra çalışanın, önceki işverenin yanında edindiği bilgileri rakip bir işverenin işinde veya kendisinin kurduğu rakip işletmede kullanması durumunda önceki işverenin zarara uğraması söz konusu olabilmektedir. Bu nedenle, çalışanın iş ilişkisinin sona erdiği işverene karşı rekabet etmeme borcunun devam etmesi için iş ilişkisi sona ermeden önce, iş sözleşmesine “rekabet yasağı kaydı”nın konulması veya rekabet yasağının ayrı bir sözleşmede düzenlenmesi gerekmektedir.

“Rekabet yasağı” ile çalışanın iş ilişkisi devam ederken işverenin müşteri çevresine veya iş sırlarına vakıf olması nedeniyle, iş sözleşmesi sona erdikten sonra, belirli bir faaliyet alanında, belirli bir coğrafi bölgede ve belirli bir zaman dilimi içerisinde işverene rakip bir işletmede çalışması, rakip bir işletmeyle menfaat ilişkisi içerisine girmesi veya kendi hesabına rakip bir işletme açmasının engellenmesi amaçlanmaktadır.

Rekabet yasağıyla iş sözleşmesi sona erdikten sonra işverenin zarara uğramaması amaçlanırken, çalışanın da çalışma özgürlüğü ve sözleşme yapma serbestisinin sınırlarının aşılmaması gerekmektedir. Bu doğrultuda çalışanın iş sözleşmesi sona erdikten sonra tabi olabileceği rekabet yasağının sınırları ve koşulları Türk Borçlar Kanunu’nun 444 vd. maddelerinde düzenlenmiştir.

Koşulları

Rekabet yasağının koşulları;

--çalışanın fiil ehliyetine sahip olması,
--sözleşmenin yazılı şekilde yapılması ve
--işverenin korunmaya değer haklı bir menfaatinin varlığıdır.

Kanunda rekabet yasağı sözleşmesinin yazılı şekilde yapılması emredici bir koşul olarak öngörülmüştür. YAZILI OLARAK YAPILMAYAN REKABET KAYDI SÖZLEŞMELERİ GEÇERLİ OLMAZ.

İşverenin korunmaya değer menfaati, rekabet yasağı sözleşmesinin amacını teşkil etmektedir. İŞVERENİN ÜRETTİĞİ MALIN FORMÜLLERİ VEYA SATIŞ YAPTIĞI MÜŞTERİLERİN PORTFÖYÜ, ÜRETİM TEKNİĞİ GİBİ BİLGİLER İŞVERENİN KORUNMAYA DEĞER MENFAATİNİ OLUŞTURUR. Bu doğrultuda rekabet yasağı sözleşmesiyle amaçlanan, çalışanın iş ilişkisi içindeyken işverenin yaptığı işler, müşteri çevresi veya üretim sırları konusunda edindiği bilgileri iş ilişkisi sona erdikten sonra rakip bir işletme içinde kullanarak işvereni önemli bir zarara uğratma riskinden korumaya çalışmaktır.

Rekabet Yasağının Sınırları

TBK’ nın 445. maddesinde, rekabet yasağı sözleşmesinin, “çalışanın ekonomik geleceğini hakkaniyete aykırı olarak tehlikeye düşürecek biçimde yer, zaman ve işlerin türü bakımından uygun olmayan sınırlamalar içeremeyeceği” belirtilmektedir. Bu kapsamda çalışanın rekabet etmeme borcunun işin türü, yer, zaman ve bakımından belirli sınırlarının olması gerekmekte ve REKABET YASAĞI ÇALIŞANIN EKONOMİK GELECEĞİNİ TEHLİKEYE DÜŞÜRMEMELİDİR

1-Rekabet Yasağı Hangi Tür İşlerde Çalışmayı Sınırlar?

Rekabet yasağının, işlerin türü bakımından sınırlanması ile kast edilen, çalışanın iş sözleşmesi sona erdikten sonra faaliyette bulunamayacağı iş alanlarının belirlenmesi gerekliliğidir.

Rekabet yasağı, işlerin türü bakımından, işverenin faaliyette bulunduğu iş konusu ve çalışanın yürüttüğü iş konusu ile sınırlı olarak, çalışanın rakip bir işletmede faaliyette bulunmamasını veya menfaat ilişkisi içine girmemesini sağlayacak şekilde düzenlenmeli ve rekabet yasağı ile işverenin zarar görme olasılığından korunması amaçlandığından, rekabet yasağı işverenin faaliyette bulunduğu iş türünü aşmamalıdır.

Bu kapsamda, çalışanın, ayrıldığı işverenin faaliyet gösterdiği işkoluna bağlı olarak, ilaç, boya, tasarım, esans, plastik, içki, tekstil, sağlık v.b. gibi işkollarında çalışması, işverenin zarar görme ihtimali nedeniyle, sınırlanabilir.

2-Yer Bakımından Sınır Nedir?

Rekabet yasağı sözleşmesinde, rekabet etmeme borcu, işverenin faaliyette bulunduğu coğrafi alanı aşmamak koşuluyla coğrafi bir bölge, şehir veya işverenin faaliyet alanı ile sınırlı olarak belirlenmelidir. COĞRAFİ ALAN SINIRLAMASI, TÜRKİYE ŞEKLİNDE YAPILDIĞINDA GEÇERSİZ, TRAKYA, BURSA VEYA MARMARA BÖLGESİ GİBİ TANIMLANDIĞINDA İŞİN NİTELİĞİNE GÖRE GEÇERLİ OLMAKTADIR. Ancak çalışan global bazda görev yapmaktaysa Türkiye şeklinde bir sınırlama da geçerli olabilir.

3-Zaman Bakımından Sınır Nedir?

TBK’ nın 445. maddesinde, rekabet yasağı sözleşmesinin süresinin özel durumlar ve koşullar dışında 2 yılı aşamayacağı belirtilmektedir. BU KAPSAMDA, REKABET YASAĞI SÖZLEŞMESİNDE ÇALIŞANIN, İŞ SÖZLEŞMESİNİN SONA ERDİĞİ TARİHTEN İTİBAREN EN ÇOK 2 YIL REKABET ETMEME BORCU ÖNGÖRÜLEBİLECEKTİR.

Ancak yasada yer aldığı üzere özel durum ve koşullarda rekabet yasağının süresinin 2 yılı aşacak şekilde düzenlenmesi mümkün olabilecektir. Örneğin, işverenin tasarladığı gizli bir projenin üretim ve tamamlanma sürecinin uzun bir süreye bağlı olması gibi durumlarda 2 yıllık sürenin istisnai olarak aşılması söz konusu olabilecektir.

4-Aşırı Nitelikteki Rekabet Yasağının Sınırlandırılması

Sözleşmede rekabet yasağının aşırı nitelikte belirlenmesi halinde hakim, somut olayın özelliklerine göre ölçüsüz rekabet yasaklarını, kapsamı ve süresi bakımından sınırlayabilir. Bu durumda rekabet yasağı belirlenen sınırlar içinde geçerli olur.

Hakimin rekabet yasağını sınırlama yetkisine örnek olarak; süresi 2 yıl olan bir rekabet yasağının 1 yıl ile sınırlandırılması veya iş türlerinin “metal” gibi geniş bir biçimde yasak kapsamına alındığı bir durumda, rekabet yasağı kapsamındaki işleri “metal teneke kutu yapımı” şeklinde daraltması gibi durumlar söz konusu olabilir.

Çalışanın Rekabet Yasağına Aykırı Davranışının Yaptırımları

1-İşverenin Zararının Ödenmesi

Rekabet yasağına aykırı davranan çalışan, bunun sonucu olarak işverenin uğradığı bütün zararları gidermekle yükümlüdür. Bu kapsamda çalışan, rekabet yasağı sözleşmesinden doğan rekabet etmeme borcunu yerine getirmemesi nedeniyle işverenin uğradığı zararları tazmin etmekle yükümlüdür. İşveren, rekabet yasağına aykırılık durumunda zarar tutarını ispat etmelidir. İşveren tarafından ispat edilen zarar tutarı, çalışanın ödemesi gereken yükümlülük miktarını oluşturacaktır. Öte yandan, çalışanın ise sorumluluktan kurtulması için, kusursuzluğunu ispat etmesi gerekmektedir.

2-Cezai Şart Yükümlülüğü

Çalışanın rekabet yasağına aykırı davranışı halinde aykırılığa bağlı bir cezai şart ödemekle yükümlü tutulması mümkün olabilmektedir.

Rekabet yasağı sözleşmelerinde rekabet yasağının ihlali halinde cezai şart öngörülmesi işverenin lehine bir durumdur, çünkü bu durumda işverenin, yasağın ihlalinden kaynaklanan zararını ispat etmesine gerek olmaksızın çalışanın sözleşmede belirlenen cezai şartı ödemesi gerekmektedir. Bu cezai şart, rekabet yasağına bağlı olarak düzenlendiğinden, tek taraflı olarak düzenlenmesi mümkün olabilmektedir.

İşverenin uğradığı zarar, sözleşmede belirlenen cezai şart tutarını aşıyorsa çalışan, cezai şart tutarını aşan zarar tutarını da ödemek durumunda kalır. Ancak bu durumda işverenin, cezai şart tutarını aşan zararını ispat etmesi gerekmektedir.

Öte yandan, aşırı yüksek belirlenen cezai şarttan çalışan lehine hakimin indirim yapma yetkisi vardır.

3-Çalışanın Yasağa Aykırı Davranışına Son Verilmesi

İşveren, yukarıda belirtilen doğabilecek ek zararlarının ödenmesi ve ceza şart tutarının ödenmesi dışında, ihlal veya tehdit edilen menfaatlerine karşı gerçekleşen yasağa aykırı davranışlara son verilmesini de isteyebilir.

İşverenin bu tarz bir talepte bulunabilmesi için bu hakkın sözleşmede yazılı olarak açıkça saklı tutması gerekmektedir.
Feshin İçeriğinin Rekabet Yasağına Etkileri

1-İş Sözleşmesinin Haklı Bir Neden Olmaksızın İşveren Tarafından Feshedilmesi

İşverenin iş sözleşmesini İş Kanunu md. 25 veya TBK. md. 435’te yer alan haklı nedenle fesih olgularına dayanmaksızın feshettiği durumlarda rekabet yasağı doğmayacaktır. Örneğin, PERFORMANSINDAKİ DÜŞÜKLÜK, DAVRANIŞLARINDAKİ OLUMSUZLUK SEBEBİ İLE VEYA İŞVERENİN İÇİNDE BULUNDUĞU EKONOMİK SEBEP VEYA YENİDEN YAPILANMAYA BAĞLI OLARAK ÇALIŞANIN İŞ SÖZLEŞMESİ İŞVEREN TARAFINDAN FESHEDİLDİĞİNDE İŞVEREN SÖZLEŞMEDEKİ REKABET YASAĞINA İLİŞKİN DÜZENLEMELERE DAYANARAK TALEPTE BULUNAMAYACAKTIR. Bu durumda Ticaret Kanunu’ndaki genel hükümlere ilişkin düzenlemeler saklıdır.

2-İş Sözleşmesinin İşverene Yüklenebilen Bir Nedenle İşçi Tarafından Feshedilmesi

İş sözleşmesinin işverene yüklenebilen bir nedenle çalışan tarafından feshedilmesi durumunda da rekabet yasağı doğmamaktadır. Bu noktada çalışanın işverene yüklenebilen sebeplerle; TBK. md. 435, İK md. 24’e dayalı olarak veya süreli fesih kapsamında iş sözleşmesini feshetmesi halinde çalışanın rekabet yasağı oluşmayacaktır. Örneğin, çalışanın ücretinin geç ödenmesi, çalışma koşullarının uygulanmaması, onayı olmaksızın fazla mesai yaptırılması gibi haklı sebeplerle iş sözleşmesini feshetmesi halinde, işveren sözleşmedeki rekabet yasağına ilişkin düzenlemelere dayanarak talepte bulunamayacaktır. Bu durumda Ticaret Kanunu’ndaki genel hükümlere ilişkin düzenlemeler saklıdır.

Rekabet Yasağının Sona ermesi

1-Sürenin Bitimi

Yukarıdaki açıklamalarda da belirtildiği üzere yasa, rekabet yasağının, iş sözleşmesinin sona ermesinden itibaren, özel durumlar saklı kalmak kaydıyla en çok 2 yıl için devam edebileceğini öngörmektedir. Bu nedenle taraflarca rekabet yasağı sözleşmesinde kararlaştırılan sürenin dolmasıyla çalışanın rekabet etmeme borcu kendiliğinden sona erecektir.

2-İşverenin Yararının Kalmaması

Rekabet yasağı, işverenin bu yasağın sürdürülmesinde gerçek bir yararının olmadığı belirlenmişse sona erer. Örneğin, işverenin faaliyet gösterdiği coğrafi alanı değiştirmesi veya faaliyette bulunduğu iş türünü değiştirmesi gibi hallerde sözleşmede belirlenen rekabet yasağının devam etmesinde işverenin yararı kalmayabilir.