Çeşitliliğin farkında olmadan ‘Çeşitliliği’ yönetemezsiniz!

“Biz şirket olarak farklılıkları; bizlere rekabet avantajı kazandıran, değişik deneyimler ve bakış açılarını sağlayan bir faktör olarak görüyoruz.” Bu cümle bir şirketin Anayasası’nda yazıyordu. Şirketler, farklılıkların yönetimi ile ilgili herhangi bir girişimde bulunmadan önce farklılıkları nasıl tanımlaması gerektiğine karar vermelidir. Ancak bu soruya verilebilecek tek bir net yanıt yoktur. 

Farklılıkların tanımı, kişilik ve çalışma tarzlarından farklılıkların tüm görünebilir boyutlarına; din, sosyoekonomik özellikler ve eğitim gibi ikincil etkilerden yönetim ve sendika gibi çalışma farklılıklarına, fonksiyonel seviyeye ve merkeze olan fiziksel uzaklığa kadar pek çok unsunu içerebilir. Bunların içerisinde genellikle bir organizasyon ya da çalışma grubuna zarar verenlerin başında eğitim, sosyoekonomik koşullar ve iş deneyimi gelir. Bu faktörler kişilerin diğerleri hakkındaki izlenimlerini nasıl etkilediğine bağlı olduğu gibi çalıştıkları kişilere karşı ne kadar açık oldukları ve güven duydukları ile de ilgilidir. 

Farklılıkların net olarak tanımlanması; tüm çalışanların diğerleri ile bağlantı kurmasını sağlayan bir yer (ya da yerler) bulmasına yardımcı olur. Ayrıca ileride söz konusu olabilecek daha hassas konularla başa çıkılabilmesi için çalışanların birbiri ile olan ilişkilerinin sağlamlaşmasına da olanak sağlar. 

Yine de bilinçli ya da bilinçsiz olarak bazı özellikleri nedeniyle kariyer fırsatları elinden alınmış olan kişiler için farklılıkların tanımlanmasının anlamsız olacağını aklınızda tutun. “İşe alacağınız bir adayın evli ya da bekar olması, ülkenin herhangi bir bölgesinden gelmesi ya da kırsal kesimde büyümesi gerçekten önemli mi?” sorusunun yanıtını verebilmek çok önemli. 

Farklılık kavramının tanımlanması konusunda kritik öneme sahip olan nokta; organizasyondaki tüm çalışanların ve müşterilerin kendisine bu tanım içinde bir yer bulabilmesidir. Eğer kendilerini bu konu ile ilgili bağlantılandırabilirlerse, Farklılık Yönetimi’ne daha çok katkıda bulunacaklarından emin olabilirsiniz. 

Şu ana kadar anlattıklarımızı daha somut hale getirebilmek için bazı organizasyonların farklılığı nasıl tanımladığına bir göz atalım: 

Farklılıkları göz ardı etmemek, bireysel farklılıklara değer vermek ve onları takdir etmektir.

Bu kavram genellikle etnik köken, cinsiyet, yaş, din ve cinsel tercihlerden temellenen farklılıklar için kullanılsa da aslında bireylerin tüm karakteristik özelliklerine, deneyimlerine, iletişim tarzlarına, fiziksel özelliklerine ve öğrenme hızlarına gönderme yapar. 

Farklılıklar performans ve ürünlerimizi zenginleştiren ve çalıştığımız toplumlara yönelik katkılarımızı artıran en önemli unsurlardır.

Bu cümle araştırdığımız başka bir şirkette şöyle tanımlanıyordu: ‘’İşgücümüz toplumlardaki artan farklılıkları yansıtırken bizim amacımız da farklılıkları anlamak ve onlara değer vermektir. Şirket olarak organizasyonumuzdaki farklılıkları artırmak amacıyla pek çok girişimde bulunduk.’’ 

Farklılık Yönetimi’nin tam olarak ne olduğunu anlayabilmek için, farklılıklar konusundaki algılama şekillerine ve inanç sistemlerine bir göz atmak da yararlı olacaktır. Aşağıda sıraladığımız ilkeler; ırk, cinsiyet ya da yaş gibi unsurlardan çok insan davranışları ile ilgilidir: 

- Farklılık; başkalarından beklentisi olan, belli bir inanca ve davranışa sahip olan herkes hakkındadır. 

- Farklılık; (genç, yaşlı, kadın, erkek, zenci, LGBT vs…) herkesi kapsayacak kadar büyüktür. Irk ve cinsiyetten daha çok şey ifade eder. 

- Hiç kimse, var olan ya da geçmiş farklılıkları nedeniyle bir suçlama hedefi olamaz. 

- İnsanoğlu, dünyayı kendi dar bakış açısı ile görmeye ve kendilerine tanıdık gelen bir biçimde değerlendirmeye meyillidir. 

- Bireyler kendilerine benzeyenlerin yanında rahat eder, onlara güvenir. 

Farklılıklar; kişilerin -herkesin- yetenek yönetimi ile ilgilidir.

Farklılıklar kavramını ayrıntılı olarak tanımladıktan sonra, bunların neden önemli olduğu konusu üzerinde durabiliriz. Farklılıklar; kişilerin – herkesin- yeteneklerinin yönetimi ile ilgilidir. Çalışanların teşvik edilmesi ve var olan tüm yeteneklerinden yararlanılmasına olanak verdiği için organizasyonun performansına pek çok yarar sağlar. Nasıl mı? 

Farklılıklar, işgücü içerisindeki değişik becerilere gönderme yaptığı için organizasyonun başarısını etkiler. Çalışanların bu başarıya katkıda bulunmak için gönüllüğünü ve becerilerini kullanımını artırır. 

Bir maden şirketine sahip olduğunuzu ya da yönettiğinizi varsayalım. Madende bakır, gümüş, nikel ve kurşunun bulunduğunu da farz edelim. Ekipmanlarınız tüm bu cevherleri çıkarma ve işleme kapasitesine sahip. Bu cevherlerden sadece ikisini çıkarıp gerisini toprağın altına terk eder miydiniz? Peki ya dört cevheri de çıkararak sadece ikisini işler ve geri kalanının ziyan olmasına izin verir miydiniz? Yanıtınız, “Hayır”, değil mi? Dört cevheri de çıkararak işler ve bu mineral kaynaklarından maksimum yararı elde etmeye çalışırsınız. Peki insan kaynakları söz konusu olduğunda durum neden farklı olsun ki? Organizasyondaki TÜM insan kaynağından optimal seviyede yararlanılması Farklılıkların Yönetimi’nin temelini oluşturur. 

Şimdi Farklılıkların Yönetimi’nin organizasyona sağlayacağı yararları tek tek inceleyelim: 

Farklılıklar çalışma gruplarına yarar sağlar:

Pek çok yöneticinin; organizasyon içinde farklı becerilere, deneyimlere ve bakış açılarına sahip olmanın yararlarını bildiğinden kuşku yoktur. 40 yılı aşkın süredir yapılan araştırmalar; heterojenliğin çalışma grupları üzerinde önemli yararları olduğu inancını destekliyor. 

Örneğin 1956 yılında yapılan bir araştırma bile; farklı değerlere, deneyimlere ve disiplinlere sahip olan meslektaşları ile çalışan ilaç sektöründeki bilim adamlarının özellikle daha iyi performans gösterdiğini ortaya çıkarıyor. Hatta araştırmaya göre, birbirine benzer özelliklere sahip olan kişilerden oluşan çalışma grupları; kişilerin performansını düşürebiliyor. 

1961 yılında yapılan bir araştırmaya göre ise; karma cinsiyetlerden kişilerin oluşturduğu gruplar, sadece erkeklerden oluşan gruplara göre daha iyi kalite çözümleri yaratabiliyor. İstatistiksel bulguların ortaya koyduğu bir başka sonuç da; erkeklerden oluşan hiçbir grubun karma gruplar kadar iyi performans gösteremediği… Uzmanlar bu konuyla ilgili olarak şu tespitte bulunuyor: “Heterojen gruplarda farklı bakış açılarından kaynaklanan çatışmalar, daha iyi sonuçların elde edilmesini sağlıyor. Grup üyelerinin bakış açıları ne kadar farklıysa, problem çözümünün kalitesi de o kadar yükseliyor.” 

1992 yılında yapılan yaratıcılıkla ilgili bir araştırmada ise, tamamen Amerikan kökenli 16 grup ile Asyalı, Afrikalı ve Latin kökenli kişilerin de Amerikan kökenlilerin aralarında bulunduğu 19 grup karşı karşıya getirildi. Araştırmanın sonunda; farklı etnik kökenlerden gelen kişilerin oluşturduğu grupların daha etkili ve daha somut fikirler ürettiği ortaya çıktı. 

Günümüzün çalkantılı ekonomisinde başarılı olabilmek için, her organizasyonun soyut kaynaklarından; yani çalışanlarının becerilerinden olabildiği kadar yararlanması gerekiyor.

Çalışanların farklılıklarını tüm organizasyona yayabilmek; yenilik ve etkinlik gibi çok önemli avantajlar kazanmanın en önemli yollarından birini oluşturuyor. Bu da Farklılıkların Yönetimi’nin organizasyon için ne kadar kilit öneme sahip olduğunu daha net anlamamıza yardımcı olabiliyor. 

Farklılık Yönetimi’ni iyi bir biçimde uygulayabilen ve bunu organizasyonun tüm fonksiyonları ile seviyelerine yansıtabilen bir yönetim; 21’inci yüzyılın işle ilgili tüm zorluklarına yanıt verme fırsatına sahip olabilir. Organizasyonun esnekliği ve uyum seviyesi; ulusal, kültürel ve etnik sınırları olmayan pazarlarda başarılı olabilmek için gerekli olan hareket yeteneğini sağlayabilir. 

Organizasyonun temel hedefi ister tüm dünyada faaliyet göstermek ister potansiyel müşterilerden pazar payı kazanmak ya da çalışanlar arasındaki işgücü devrini azaltmak olsun; farklı özelliklere sahip kişilerin bu farklılıkları ile “fark yaratabilecekleri” pozisyonlara getirilmesi çok önemlidir. 

Farklılıklar tüm bu yararlarının yanı sıra, yöneticiler için kimi tuzakları da içerebiliyor.

Örneğin; farklılıkların bazı güçlükleri beraberinde getirdiği bir gerçek. İş dünyasında “gelişim” sözünün kullanılmadığı tek bir gün geçmese bile, gelişimin içeriğinde yer alan bir unsur olan “değişim” dirence neden olur. Farklılıklar söz konusu olduğunda; değişimin zorluğu günlük işlerin birbirine benzemeyen kişiler tarafından paylaşılmayı gerektirmesinden değil finansal ve diğer ödüllerin birbirine benzemeyen kişiler tarafından paylaşılmasından kaynaklanır. 

Değişime karşı direnç, yöneticilerin bu konuda karşılaşacağı tek zorluk değil. Pek çok yönetici, birbirinden farklı kişilerle aynı etkinlikle çalışabilmenin, göründüğünden çok daha güç olduğunu bir süre sonra fark eder. 

Bu noktada üçüncü bir zorluktan daha söz etmek gerekiyor. Bunlar; işyerini “farklı” hale getiren kişilerin yaşadığı zorluklardır. Bu kişilerin kendileri için yeni olan bir durumla ya da yönetim tarzıyla karşı karşıya kaldığını ve bunun da onlar için alışılması zor bir süreç olduğunu aklımızdan çıkarmamalıyız. 

Farklılık Yönetimi; uygulayıcıları bekleyen bu zorluklar dikkate alındığında ve doğru bir biçimde uygulandığında, organizasyondaki herkesin gelişiminin yolunu açar.

Bu nedenle Farklılıkların Yönetimi’ne nereden başlanması gerektiğini tespit etmeye çalışmadan önce, organizasyonda bir farklılık girişimi geliştirmenin temel amacını belirlemek gerekiyor. “Bu noktadaki zorluklar nedir? Fırsatlar nerededir?” sorularının yanıtını verdikten ve bir kez harekete geçme nedenini açık hale getirdikten sonra arzu edilen sonuçları ayrıntılandırarak bir plan tasarlamaya başlayabilirsiniz. Aşağıdaki stratejik adımlar, Farklılıkların Yönetimi’ne başlarken temeli oluşturmanıza yardımcı olabilir. Organizasyonunuz için böylesi bir girişimde bulunurken bu birleşenleri dikkate alabilirsiniz: 

1. Başarılı uygulamanın en önemli noktası organizasyonun CEO’sundan somut bir destek ve kararlılık talep etmektir. Şirketinizin başındaki bu kişi, değişim çabaları için gerekli olan finansal desteği sağlamaya hazır mı? CEO, değişime katkıda bulunan iç ve dış danışmanlar tarafından kolayca ulaşılabilecek mi? 

Tepe yönetimin desteğini almak, tüm organizasyona bu konuyla ilgili ne kadar ciddi ve kararlı olunduğu yönünde bir mesaj gönderir. Ancak bunu yaparken, tepe yönetime kendi rollerinin neden bu kadar önemli olduğunu ve kendilerinden ne beklendiğini ayrıntılı olarak açıklamak da çok önemlidir. 

2. Destek ve kararlılığın kimin tarafından gösterileceği ve bunun kimden beklendiği konusunda açık olun. Yöneticilerin farklılıkla ilgili hedeflerini iletişime açmasını istiyor musunuz? Tepe yöneticilerin konuyla ilgili eğitimlere katılmasını istiyor musunuz? Yönetimin, önerilerin değişimlerin geliştirilmesi konusunda rolü nedir? Harekete geçmeden önce bu soruların yanıtını bulmaya çalışın. 

3. Organizasyondaki iklimi ve ihtiyaçları değerlendirin: Planlamayı yaparken çalışanlardan, farklılıkla ilgili konuları nasıl algıladıklarına yönelik bilgi de isteyebilirsiniz. Bu noktada, anketler ve odak grupları eksikleri tespit etmenize yardımcı olabilir. Ayrıca organizasyonun Farklılıkların Yönetimi konusunda nerede olduğunu tespit etme fırsatı da yaratabilir. 

4. İletişim kurun: İletişim, Farklılıkların Yönetimi konusunda kritik bir öneme sahiptir ve sadece başlangıç aşamasında değil tüm süreç boyunca devam etmelidir. Uygulama ile ilgili herhangi bir gelişim olduğunda ya da yeni sonuçlar alındığında hem tepe yönetime hem de çalışanlara rapor vermek çok önemlidir. 

5. Destek tabanını genişletmek için bir Farklılık Görev Gücü oluşturun: Bu grup, Farklılık Yönetimi konusunda atılan adımların organizasyona yayılmasına öncülük etmelidir. Belli bir eğitimden geçirilmesi gereken bu ekip, verilerin değerlendirmesine yardımcı olmalı, tepe yönetime önerilerde bulunmalıdır. 

6. Sorunların üstesinden gelinmesi için bir mekanizma geliştirin: Eksikler ve sorunlar, tespit edildiği anda çözüm bulunması için çalışmalara başlanmalıdır. Örneğin, farklı bir işgücünü işe almak organizasyonun mücadele ettiği bir konu mu? Şirket baskın olan kültürün dışındaki kişileri işe almaya kararlı olsa da bu kişilerin terfi ettirilmesi konusunda sorunlar yaşanabilir. Bazı organizasyonlarda Görev Gücü ekibi bu tür zorlu durumlar karşısında çözüm planları geliştirilmesi için çalışmalarda bulunabilir. 

7. İnteraktif eğitimler tasarlayın: Bu noktada iyi bir eğitimin tek amacı sadece farklılıklar konusunda farkındalığı artırmak değil; işgücündeki farklılıkların yarattığı sorunları çözebilmek için çalışanlara yeni beceriler de kazandırılmasıdır. Şirketinizin Farklılıkların Yönetimi konusunda hangi noktada olduğunu değerlendirmek, ihtiyaçların tespit edilmesi ve bu ihtiyaçlara yanıt verecek bir eğitim programı tasarlanması için uygun olacaktır. 

8. Farklılıkların Yönetimi’nin tüm birleşenlerini değerlendirip, ölçün: Başarılı bir uygulama için kilit olan bir başka unsur da; attığınız adımların sürekli olarak değerlendirilmesi ve ölçülmesidir. Bir ölçüm kriteri belirleyerek, neyi başarmak istediğinize ve bununla ilgili verileri nasıl toplayacağınıza karar verin. Kriterler; daha önce sıraladığımız ihtiyaçlar, eksikler ve sorunlar temel alınarak belirlenebilir. 

9. Entegrasyonu garanti altına alın: Farklılık Yönetimi sayesinde elde ettiğiniz sonuçları ve konseptleri organizasyonun dokusuna entegre edin. Bu arada Farklılık Yönetimi’ni organizasyonun tümüne yaymak için tepe yönetimin desteğini sürekli kılmaya devam edin. Bazı organizasyonlar bunu, yöneticilerin performans ikramiyeleri ile Farklılıkların Yönetimi uygulamalarını bağlantılandırarak yapar. Bu son adım, Farklılıkların Yönetimi’nı organizasyonun, sistemlerin, operasyonların ve süreçlerin bütünsel bir parçası haline getirir. 

İyi yönetilen farklı bir işgücünün şirketinize, global ekonomide rekabet etmesi için ihtiyacı olan rekabet avantajını sağlayacağını daha önce de belirtmiştik. İşgücünde çok kültürlü entegrasyon sağlamanın kararlılık ve zaman gerektirdiğini unutmamak gerekir. Para, zaman, enerji ve istikrar, Farklılık Yönetimi’nin olmazsa olmaz birleşenleridir. Değişimin rahatsız edici yanı nedeniyle; süreç içinde zorluklarla karşılaşmak da söz konusu olabilir. Ancak güçlü bir organizasyonun, bu özelliğini sürekli hale getirmesi için de Farklılıkların Yönetimi’ne gerekli özeni göstermesi ve devamlılığını sağlaması şarttır.