Zorbalık, bir liderde duygusal toyluk olduğunun en önemli belirtisidir.

Liderlik rolüne sahip olan herkes iyi bir lider değildir. Bazı insanlar sadece yapabildikleri için, sahip oldukları gücü kötüye kullanır. Bu kişiler zorbadır. Zorbalık iş ortamında yaşanır. Otorite sahibi bir kişi kurbanları için yaşamı sefalet haline getirebilir. Zorbalık, bir liderde duygusal toyluk olduğunun en önemli belirtisidir. Eğer bir hata yaptınızsa ya da hedeflerinizi yerine getiremeseniz de Zorbalık yapıcı eleştirilerden kesinlikle daha farklıdır. Zorbalar, ceza ve incitme arayışı içindedir. Temel hedef performansı artırmak değildir.

Yönetim kademeleri içinde zorbalığı hoş gören şirketler sorunlar yaşamaya devam edecektir. Zorbalık görünmeyen sorunları düzeltmeyeceği için farklı gerginlikler ortaya çıkacak, bunlar da saldırgan tepkileri beraberinde getirecektir. Kısacası bu, kimsenin kazanç sağlayamadığı bir durumdur. Zorbalık gerçek bir duygusal sorun olduğu için, ender olarak akıl ve mantıkla çözümlenebilir. Bu, mantıklı bir sorun değildir. Eğer zorbalık kurbanıysanız, bu kişiyle yaşadığınız ilişkideki dinamikleri değiştirerek sorunu çözmeye çalışmak sizin sorumluluğunuzdur. Durumunuzu değerlendirin. Seçeneklerinizi artırmak için hazırlık yapın.

Liderlik konusundaki çalışmaların tümü; liderlerin öğrenmeye hevesli, çevresindeki esinlendiren, organizasyon için en iyisi neyse onu yapan kişilere gönderme yapar. Ancak ne yazık ki kimi çalışanların yaşadığı deneyimler, bu tür liderlerin birer efsaneden öteye geçmesine engel olur. Buradaki gerçek; belli pozisyonlara gelen herkesin aynı tip olmaması ve yine hepsinin duygusal açıdan sağlıklı ya da iyi niyetli olmamasıdır. Eğer gücünü kendi çıkarları için kullanan, başkalarının iyi fikirlerini kendisininmiş gibi sunan ya da karşısındakini, kendi hataları nedeniyle günah keçisi haline getiren bir patron için çalışıyorsanız, liderlik konusunda sözünü ettiğimiz çalışmalar yararlı bir kaynaktan ziyade alaycı bilim kurgu romanları gibi görünecektir. 

Tıpkı, çocuk sahibi olmanın iyi ebeveynler olacağınızı garantilemediği gibi işte güç sahibi olmak da kişiler arası ilişkilerde beceri sahibi olduğunuz anlamına gelmez. Zaten geçtiğimiz yıllarda yaşanan kurumsal skandallar da liderlerin hırslı ve kendine dönük olabileceğini net bir biçimde gösteriyor. Ancak zayıf liderliğin daha da dramatik örnekleri kimi kurumlarda her gün yaşanıyor!

Lider, iyi niyetli olsa bile sahip olduğu gücü bazen kötüye kullanabiliyor.

Zorlu ve talepkâr görüntüsü altında, kötü huylu ve acımasız bir kişiliğe sahip olan liderlere rastlanabiliyor. Kendilerini başkalarını yönlendirir ve eğitir durumda bulduklarında küçümseyen ve acı tavırlar takınabiliyor. Kimileri ise, sadece ve sadece oturdukları koltuğun bir getirisi olarak görerek zorbalık yapabiliyor. Bu arada kötü patronlar için çalışan pek çok kişi de kendilerini kapana kısılmış gibi hissediyor. 

Zorba olmak, kişinin ilişkilerde oynadığı bir roldür. 

Pek az zorba, herkese baskı yapar. Bu kişiler, genellikle yapabilecekleri kişilere karşı zorba rolünü üstlenir. Bu da zorbaların kurbanlara (zayıf, güvensiz ya da sebep ne olursa olsun savaşamayacak gibi görünen kişilere) ihtiyacı olduğu anlamına gelir. Bu bakış açısındaki iyi haber; zorba lider kurbanlarının eninde sonunda ilişkiyi etkileyerek kendilerini kurtarabilecekleridir. Peki, talepkâr ya da zorlu değil de zorba bir patron için çalıştığınızı nasıl anlayabilirsiniz? 

Kimi zaman, bir ilişkinin ortasında saplanıp kaldığınızda bunu anlamak zorlaşır. Özellikle zorbalık yapan kişi otorite sahibi biriyse… 

Burada kullandığımız açıdan zorbayı, “gücünü; zarar vermek, küçültmek ya da kendilerini koruyamayacak pozisyonda olan kişilerin iyi niyetini kötüye kullanmak” şeklinde tanımlıyoruz. Zorbalığın ortaya çıkması için, her iki tarafın da aralarındaki güç eşitsizliğini ve seçeneklerin yetersizliğini algılaması gerekiyor. 

• Zorbalar, daha az güç sahibi kişilerle karşı karşıyayken kendilerini kontrol edemez, ancak daha güçlü kişilerle etkileşim içindeyken daha kontrollü olur. 

• Zorbalar kurbanlarını aşağılar, utandırır ve alay eder. 

• Zorbalar, zayıf kişiler karşısında aşırı tepki verir. 

• Zorbalar, düzenli olarak saldırıda bulunur. Kurbanlarına tekrar tekrar geri dönerler. 

• Zorbalar, davranışlarının haklı olduğu konusundaki inançlarında kibirlidir. 

• Zorbalar kendi davranışları konusunda çok az sorumluluk alır. 

• “Beni deli ettin, onlar etmedi.” Oysa gerçek, ortada bir tahrik olmasa da zorba kişinin kurbanı zorlamasıdır. 

• “Yetersizlik ve ahmaklığın, böyle davranılmayı hak etmene sebep oluyor.”

• “Beni deli ediyorsun”

• “Gözünü ne zaman açacaksın? Artık toparlan ve öğrenmeye başla!”, “Daha kaç kere sana söylemem gerekiyor?”

• “Patron benim”, “Çünkü ben öyle söylüyorum”, “Kıdem ayrıcalık getirir.”

• “Beni sinirlendirdin. Böyle tepki vermemin sebebi senin hataların… Eğer işleri berbat etmeseydin, bu kadar delirmezdim.”

• Zorbalar, karşılarındaki kişiye zarar vererek kendi zarar görmüş egolarını destekler. Savunmasız ve kırılgan kişileri seçerek kendi güvensizliklerine karşı savunmaya geçer. 

• Eğer bir patron istediği sonucu elde edemiyorsa, yeterince iyi liderlik edemiyor demektir. 

• Hataların tekrarlanması, zayıf eğitim ve yönetimin bir sonucudur. 

• Otorite kişiye zararlı kişisel duygular sergileme hakkını vermez. Cezalar kişileri daha zeki hale getirmez. 

• Her insan hissettikleri karşısında nasıl davranacağının seçimini yapabilir. Eninde sonunda siz de zorba da hissettikleriniz konusunda yapmanız gerekenlerden sorumlusunuz. 

Zorbalar, olaylar karşısında gösterdikleri tepkilerin uygunsuzluğuna bakılarak kolaylıkla ayırt edilebilir. Tüm kızgınlıklar zorbalık değildir. 

Düzeltme ve disiplinin gerektiği zamanlar olabilir ancak bir zorbanın saldırganlığı, hiç kuşkusuz ki, organizasyonun yararına olmayacaktır. Çünkü zorbalık uygun olmadığı gibi, sadece kişinin kendi çıkarlarına hizmet etmektedir. Zorbalık, yöneticinin kendisini daha iyi, daha büyük ve yeterli görmesini sağlar. Bu arada kurban ise motivasyonunu yitirir ve gelecekte daha iyi performans göstermek konusunda hazırlıksız kalır. Bir çalışma ortamında güç dengesi eşit dağıtıldığında her kurbanın bir takım seçme şansı olabilecektir. 

Zorbalık, her iki tarafın da güç dengesinin orantısız olduğuna inandığı durumlarda ortaya çıkar. Tüm ilişkilerde dinamikleri değiştiren bazı duygusal içerikler bulunur. 

Kurban, zorba kişiye karşı koymak için gereken güçten kendisini yoksun hisseder. İş dünyasındaki ilişkiler genellikle kurban için bir tehdit ve kayıp anlamına gelebilir: “Patronla karşı karşıya gelmek işime mal olabilir”, “Bu konuyu gündeme getirdiğimde her şey daha kötüye giderse ne yaparım?”, “Bu konuyu açamam. Sorumlu olduğum bir ailem, ödemem gereken faturalar var”. Ya da psikolojik olarak en çok çöküntüyü yaratan cümle kurulur genellikle: “Bunu hak ediyorum, sanırım her şeyi berbat eden benim…”

Kişilerin, savunmasız durumlara saplanıp kalmasına sebep olan işte bu korkulardır. Zorbalar, karşılarındakini sindirmek için hareket eder. Kurbanın güvenini alt üst ederek avantajlı durumlarını beslerler. Üstelik kurbanlar da genellikle bilmeyerek, zorbalardan korktukları için onlarla iş birliği yapmış olurlar. 

Kurbanlar her zaman şunu düşünür: “Ortada kabul edilebilir seçenekler yok ki!” 

Pratik seçenekleri ortaya koyamadıkları için, hali hazırda sahip oldukları seçenekleri de değerlendiremezler. Zorba bir liderin kurbanı olmak son derece zarar verici bir deneyimdir. 

Diğer taraftan, kurbanın yıldırma döngüsünü kırabilmesi için kullanabileceği bazı temel gerçekler de vardır: Hoş gördüğümüz şeyler onayladıklarımızdır. Eğer kendimize zorba yapılmasına izin veriyorsak, suiistimal edilmemize destek veriyoruz demektir. İçten içe ne kadar öfkelendiğimiz ya da başkalarına ne kadar şikâyet ettiğimiz fark etmez. Eğer zorbalığın yaşanmasına izin veriyorsak, onu ilişkimizin bir parçası olarak kabul ediyoruz demektir. 

Zorbalık, kişinin bir sabah uyanıp yeni bir sayfa açmaya karar vermesiyle sona ermez. Döngüyü kırmak için harekete geçmezseniz, devam edecektir. 

Zorbalar herkese karşı zorbalık yapmaz ve bir ilişkiyi sürdürmek iki kişinin görevidir. 

Şirket hiyerarşisindeki ikincil pozisyonlar zorbalığın yolunu açsa da zorba kişinin kurbanı seçerken kullandığı bazı sosyal göstergeler de vardır. Burada önemli olan, döngüyü kırmak isteyen kurbanın farklı davranmaya başlamasıdır. Riskleri göze almalı ve yapıcı adımlar atılmaya başlanması çok önemlidir. Her durum birbirinden farklıdır. Bu nedenle belli öneriler her koşulda işe yaramaz. Yine de kişilerin zorbalarla olan ilişkilerinde kendilerini koruyabileceği bazı ortak adımlar vardır: 

İlk adım zorba kişiyle özel olarak konuşmaktır. Suistimal ediliyormuş gibi hissettiğinizi açıklayın ve kişiyle ilişkilerini geliştirmek için çaba harcayın. 

Yanlış anlaşılmaların düzeltilebileceği zamanlar olabilir. Kişilerin, bıraktıkları etkiyi anlamadıkları zamanlar da… Organizasyondaki diğer kademeleri denemeden önce olanları konuşmayı denemeye değer. Eğer sorunu doğrudan çözemiyorsanız, kendinize sormanız gereken iki soru vardır: “Zorbalığın önünü açacak bir şeyler mi yapıyorsunuz? Zorbalık, iş yerinizde kabul edilebilen bir uygulama mı?”

İkinci adım durumunuzu analiz etmektir. Patronunuzun ne yapacağını değil ama kendi davranışlarınızı kontrol edebilirsiniz. 

İşte bu noktada atabileceğiniz adımlar: Kendinizi korkutmayın. Düşüncelerinizi kontrol edin. En kötüsünü düşünerek ve her bir tehlikenin ardından dehşet duygunuzu geliştirerek durumu daha da zorlaştırmayın. 

Aslında zorbanın en önemli özelliği adil ya da uygun davranışlar sergilemeye çalışmamasıdır.

Kırıldığınızda ya da patronunuz sizi aşağılamaya çalıştığında bunu kalpten kabul etmeyin. Sadece bir zorba söylediği için, bunun doğru olması gerekmez. Zorbalar genellikle adil ya da hak edilenleri değil, en yaralayıcı olanları dile getirir. Güç dengesizliğini korumak tek amaçlarıdır. Bu nedenle, söylediklerinin doğruluğunu kabul etmeyerek kendinizi koruyabilirsiniz. Beden dilinizi kontrol edin. Zorbalar korku ve zayıflıkları sever. Uysallık, sinmek, sürekli özür dilemek ve bunun gibi davranışlar zorbaları daha da ateşler. Bu nedenle tartışmayın. Tehlikenin seviyesini artırmayın. Tartışmaları mümkün olduğu kadar çabuk sonlandırın. 

Unutmayın, zorbalar mantıklı değil, duygusal bir bakış açısıyla hareket etmektedir. Sonuç olarak sebepler bulmak, tartışmak ya da kendinizi savunmaya çalışmak zorbayı durduracak ya da hatalarını görmesini sağlayacak taktikler değildir. 

Zorbalık, şirket ortamının kapsamında yer alır. Zorbalar, korkulardan beslenerek sizi kurban seçmek için güç dengesizliğini kullanır. Bu nedenle, durumla başa çıkmak için bir plan geliştirmeniz gerekir. Önünüzde üç seçenek vardır: Zorbalığı ortadan kaldırmak ya da kınanmasını sağlamak için harekete geçebilirsiniz. İşten ayrılmaya karar verirken, zararınızı en aza indirgemek için bir plan geliştirebilirsiniz. Zorbalık başlar başlamaz oradan ayrılabilirsiniz. 

Hangi stratejinin en iyi biçimde işe yarayacağı genellikle şirketin kültürüne bağlıdır. 

Eğer zorbanın ismi şirketin antetli kağıtlarında yer alıyorsa, kendinizi işten ayrılmaya hazırlayın. Bu kişinin herhangi bir yere gitme olasılığı çok düşük olduğu için hareket alanınız kısıtlı olacaktır. 

Öte yandan, diğer çalışanların da zorbalıktan haberdar olup olmadığını ya da zorbalığın diğer kişilerin içinde yapılıp yapılmadığını kendi kendinize sorun. Bu durum şirketin normal çalışma koşullarının bir parçası olarak hoş görülüyor mu? Eğer şirket bunu, açıkça ya da dolaylı olarak onaylıyorsa işten ayrılmaya hazırlanın. İşlerin daha iyiye gitme olasılığı çok düşüktür. 

Eğer zorbalık kültürün bir parçası olarak kabul edilmiyorsa, gizliyse ya da diğerlerinden saklanıyorsa sorunu durdurmak için bir şans var demektir. 

Bu durumda, yaşananların belgelenmesi gerekecektir. Gerçekleri bir araya getirin. Kişiyle aranızdaki diyalogları ayrıntılı değilse bile özet olarak yazılı hale getirin. Duygusallıktan çok doğruluk peşinde koşun. Eğer başkaları da zorbalık ile karşılaşıyorsa, onların da duruma karşı birleşmek isteyip istemeyeceğini anlamaya çalışın. 

Eğer karşınızdaki kişi, sorunu çözmek için iyi niyet girişimlerinize yanıt vermiyorsa ve organizasyondaki diğer kişilerden yardım alabileceğinize inanıyorsanız yapıcı adımlar atmaya başlayın. Organizasyonel hiyerarşi içinde, patronunuzun bir üstüne ulaşın ve yardım isteyin. Durumu açıklayın. Verilerinizi sunun. Zorbalığı ortadan kaldırmak ya da korunabilmek için harekete geçilmesini isteyin. Çare olarak olumlu önerilerde bulunun. 

Zorbalık yapan kişinin patronuna gitmek, bu yöneticinin astını savunma ihtiyacı duymasına neden olabilir. Mümkünse böylesi bir ikilemi yaratmaktan kaçınmak istemeniz son derece doğaldır. Bu nedenle, emir komuta zinciri içinde iki ya da daha fazla adım yukarı gitmek, adil sözler duymak konusunda daha fazla şans verecektir. 

Herkesin doğru şeyi yapacağına ilişkin bir garanti yoktur. Harekete geçmeye karar verdiğinizde, durumun daha da kötüye gidebileceğine hazır olmanız gerekir.

Böyle bir durumda, en etkili hareketiniz kendinizi bu umutsuz durumdan kurtarmak olmalıdır. Mümkünse finansal olarak rahatlamaya çalışın. Arkadaşlarınız ve ailenizle, işteki durum hakkında konuşun. Onların duygusal desteğini isteyin. 

Zorbalık kurbanların çoğu genellikle utanç ve korku hissederek, kendilerini daha büyük bir tuzağın içine sokar. En büyük kırılganlık ise, hiçbir seçeneğiniz olmadığı gerçeğinden kaynaklanır. Bu dinamikleri değiştirin. Kendiniz için seçenekler yaratın. Elde ettiğiniz sonuç sizin için farklı bir dönüşüm yaratsa bile, bu tür davranışları hoş görmeyi reddederek uzun vadeli çıkarlarınıza hizmet etmiş olursunuz. İş değiştirmek sizin için daha maliyetli olabilir. Yine de zorbalık karşısında sessiz kalmanın üzerinizde yaratacağı etkinin çok daha yıkıcı olabileceğini unutmayın.